KELAMBAZ

Deizm; bir başka adıyla Yaradancılık bir inanış şekli:

• Bir Yaratıcı vardır, fakat kâinatın ve hayâtın işleyişine karışmaz, der.
• Vahyi inkâr eder.
• Akıl; mantık kâidelerini ve tabiatın işleyiş kanunlarını bulduğu gibi, dini inanışa dair esasları da bulabilir, der.

Tarihte, mutezile fırkası da, kadere inanmanın farz olduğunu inkar edip, “İnsan kendi kaderini kendi çizer. İnsanların işlerine Allah karışmaz” dediği için sapıklar zümresine dâhil olmuştu.

Günümüzde de, kendine Deist, Yaradancı veya Allahçı diyenler çoğalmakta.

Bize Ne Oldu?

Hürmet kalmadı. Mukaddeslere, mefhumlara, kıymetlere, ululara ve yücelere. Hocalar, imamlar, camiler, kitaplar, mezhepler... ve herşey heryerde tartışılır oldu. Sıradanlaştırıldı.

İnsan, kibrini, itirazını, isyanını, serkeşliğini, şüphelerini ve dahi aklını; ancak ve ancak mukaddes ve mutlak kabul ettiği kıymetler karşısından bir kenara bırakabilir.

Evlatlarımızın deistleşmesinden şikayet ediyoruz da, biz çok mu masumuz! Biz değil miyiz çocuklarımızı yıllarca okulda aldığı nota, kazandığı üniversiteye, bildiği yabancı lisana, kapak attığı prestijli işe göre değerlendiren? Küreselleşen vahşi kapitalist dünyanın yegâne kriteri para ve maddi başarı. Ya manevî cihet? Gönül, kalp, imân, kıymetler ve mukaddesler... “Ama yaz tatilinde Kuran kursuna gitti benim oğlan”. Vicdan azâbı üzerine örtülen bir cümlelik örtü. Bazı cenazelerde çene altına bağlanıveren örtüler misali.

Yaz tatilinde Kur’ân-ı Kerîm kursuna göndermek veya okulda din kültürü dersi dini bilgi edinmek için yeterli olur mu? Doğru itikat üzerine inşa edilmeyen “ilim, amel ve ihlas” üçlüsünden müteşekkil bir bina yıkılmaya mahkum değil midir?

Kendini öyle vasfetmeseler de, gençlerin ekseriyeti fiilen deist olmuşlar da haberleri yok. Sorsanız deizmin ne olduğunu bilmezler. “Elhamdülillah müslümanız” derler. Ama dînimizin emir ve yasakları hakkında konuşmak muhaldir. Kendi aklına göre, dinden ne anladıysa onu konuştuklarını görürsünüz. “Bence....” ile başlayan cümleler kurulur. Velhâsıl, içi boşaltılan bir müslümanlık, piyasa şartlarına uydurulmuş kadınlar ve evdeki vakâr ve riyasetini kaybeden erkekler.

Delikanlılarımız, Müslümanlığı sadece Cuma ve Bayram günleri camiye uğramaktan ibaret zanneder oldu. Kızlarımızın hâl-i pür melâlinden hiç bahis açmayalım isterseniz.

Akıl ve Deizm

Gençleri deizme sürükleyen sebeplerin başında, aklın yetersiz kalacağı meselere kafa yormaları geliyor. İslamiyette akla uymayan bir şey yoktur fakat aklın almayacağı şey yoktur.

Allahü teâlâ’nın Zâtı ve Sıfatları – Allahü teâlâ’nın azametini ve mutlak kudret sahibi oluşunu idrak edemiyorlar. Onun için böyle bir kudret sahibi bir varlığın mevcudiyetini içlerine sindiremiyorlar.

Kaza ve Kader – “Allah kötüleri kötülükten neden alıkoymaz”; “İnançsız bir ailede dünyaya gelen birine neden azap yapılacak”; “Günah neden yaratıldı”; “Neden insanlar eşit yaratılmadı” ve dininizin “kaza ve kader” bahsini alâkadar eden benzeri sualler.

Öldükten Sonraki Hayat – Cennet, cehennem, sırat, mizan, mahşer gibi hususlar.

Yaradılışın Gâyesi – Allahü teâlâ’nın insanları neden imtihan ettiğinden, kadın ve erkek arasındaki farklılığa kadar... hayat ve yaradılışa dair meseleler.

Hikmetini ancak Allahü teâlâ’nın bildiği, Peygamber efendimiz vâsıtasıyla bizlere haber verdiği ve İslam âlimlerinin kitaplarında uzun uzun izah buyurdukları çoğunluğu “gayba imânı” iktiza eden meseleler. Akılla anlaşılacak şeyler değil.

Akıl; vahiyin ışığında ilerlerse vâsıl, aksi halde gümrâh olur. İslam medeniyeti, nefis ile imânın harbinden ibâret. İnsan, aklını nefsinin değil; imânını emrine verdiği ölçüde aklının şerrinden mahfûz olabilir.

Bir genç, gayba imân etmeden; nefsi ve aklıyla başbaşa kalıp hakikati bulabilir mi? Sahi, şeytan da “Peki” deyip emre itaat etmediği ve aklına uyduğu için lanete uğramamış mıydı? İslâmiyette, nefse karşı mücadele, mücadelelerin en büyüğü kabul edilmiş. Nefis mukkaddesler önünde diz çöktürülmüş. İyi de hangi mukaddeslerin? Mukaddesleri aşındırılan, kıymetleri alelâde tartışılan gençler bocalama yaşamaz mı! Tartışmaya kapalı, yüce ve mutlak kıymet bırakmadık. Hak ile bâtılı birbirine karışmış görünce, gençlerimiz de doğruyu bulmak için akıl yürütmek zorunda kaldı.

Vahyin kapısından içeri girdiğiniz anda, aklınızı dışarıya bırakıp öyle girersiniz. Yüce peygamberimizin bize haber verdiği mukkaddesleri tartışmaz, sorgulamaz, şüphe duymaz, akıl terazisine vurmaya kalkmazsınız. Boyun eğebildiğiniz nisbette yükselirsiniz.

Nefsin himalayalar misali dimdik ayakta durduğu yerde, tevâzû, diğergamlık, tevekkül.... ne gezer! Kibir, egoizm, hazcılık (hedoizm)... alır gider.

Gençlerimizin aklına değil, gönlüne hitap edebilmemiz gerekirdi? Kendisi gönül ehli olmayan gönüllere nasıl dokunacak?

Bu vebâlde aslan payı; “sadece Kur’an mealini okumakla” din öğrenilebileceğini telkin eden ve meal okumayı teşvik eden zihniyete aittir.

Böyle bir neslin ayak sesleri duyuluyordu. Ahmet Arvâsî hoca “dramatik insan” şeklinde tarif etmişti yönünü şaşırmışları. Bu vaziyet, hadîs-i şerifte haber verilmiş: “İnsanlar camileri doldurur, içlerinde (hakiki) tek mü'min yoktur” (İbni Ebi Şeybe 6/163). Çok daha beterinden nasıl kurtuluruz?

Gençlere sadece kurallar bütünü olarak dayatılan din, belki de ruhlarını, kalplerini doyuramadı. Sözünüzün evladınız üzerinde tesirli olması için önce kendinizin tatbik ediyor olmanız gerekmez mi? Hem de samimiyet ve ihlasla. İnandığımız gibi yaşamadığımız için, yaşadığımız gibi inanmaya başladık.

Din diye, dinsizliği dayadık millete.

“Menkıbeci din anlatısı” diye âlim, evliyâ ve büyük zatları hor gören âdiler türemedi mi? Manevi aşkı yakalayamayan ruhlar; nefislerini okşayan şeyleri ilahî aşkla karıştırmadılar mı? Tasavvuf musikisi, çalgılı ilâhi, kız-erkek yan-yana sosyal faaliyetler... ve saire.

Ahlâk kaleleri yıkıldı. Edep tezgâhları tahrip edildi. Tasavvuf ekolleri, gönülleri saflaştırıyordu. Kibirden kayalar şeklinde girdikleri dergâhlardan yontulmuş, cilâlanmış mütevazi kişiler olarak çıkıyorlardı. Aileye, büyüklere, ilme, mukaddesata ve bilahare bütün kıymetlere hürmet öğretiliyordu. “Karıncaya ulu nazarı” olan ve insanlar bir yana hayvanlar ve hatta nebâtâtla empati kurabilen nesiller yetişiyordu.

Vaaz kürsüsüne televizyonlar çöreklendi. Rahlelere akıllı cihazlar kapaklandı.

Kur’ân-ı Kerîm meâli okuyarak dinden soğuyan mütedeyyin aile çocukları var.

Ah İstismâr

Malesef, suimisâlin emsâl kabul edilmesi vaziyeti de mevzubahis. Mesela bir siyasi partinin veya bir sivil toplum örgütünün “dinin temsilcisi” şeklinde telakki edilmesi yanlışlığı yaşanageldi. Dinle alâkası olmayan teşekküllerin hatâları dîne mal edildi. Din, “birilerinin saltanatını korumak içi geliştirdiği bir sistem” diyerek siyasi partiye olan hıncını dinden çıkarma temâyülü müşâhede edildi.

Mütedeyyinlere “dinci” yaftasını yapıştıran ve kendilerini “Allahçı” (deist) şeklinde lanse edenler çıktı.

Çeşitli gizli emellerini dîni cemaat kisvesi altında gizleyenlerin verdiği zararlar öldürücü zehir misali tesir etti. Toplumun içine sızmak, manipüle etmek, mobilize etmek ve kendi hedefleri cihetinde yönlendirmek için ne yazık ki, din istismar edildi.

Ahlaksızdan Müslüman Olmaz

İmam hatip liselerinde veya ilahiyat fakültelerinde çilehâneler yoktu ki oralardan mutasavvuf, ârif, âlim, evliya... çıksın. Lüzumlu lüzumsuz envai çeşit bilgi vardı belki, fakat nefis terbiyesinden geçirecek ahlakî terbiye yoktu.

Kibri törpülenmemiş; nefsi mutmainne olmamış; riyâzet, mücâhede, murâkebe ve başka hiçbir nefis terbiyesinden geçirilmemiş İmam Hatip veya İlâhiyât mezunları, yığınla dîni malumatla yüklendiklerinde kendilerini dinde otorite gibi görmezler mi? Ah bu ensesi kalın nefis! Malumatlarla mücehhez hâle geldi mi, izbandut kesilmez mi? Bütün kâinât kendi etrafında dönüyor vehmine kapılmaz mı? Yunus Emre'nin sözü manidardır:

Nice bin yıl bunda kalayım dersen
Cümle kitapları bileyim dersen
Her harfine yüz bin mana da versen
Bir kamil mürşide varmayınca olmaz

Hem bu noktada gâyeleri rızâ-yı İlâhîye vâsıl olmak olan dînî cemaatlerin de, gençlerin elimizden kayıp gitmesi hususunda eksiği olup olmadığı hususunda kendilerini sorgulamaları gerekmez mi?

Sosyal medya mecrâlarında ateist muhtevalar neşreden ve milyonlarca takipçisi olan sayfalar var. Manzara korkunç.

Bir de Küreselleşme

Geçmişte, Batı’da, toplum; fertleri bir insanın sahip olabileceği en tabii haklardan bile mahrum bırakmıştı. Feodal lordlar, aristokratlar ve nihayet kilise… İnsanca yaşamak gayesiyle, grupların tahakkümüne karşı, hürriyetçi değerleri besleyip yüceltmekten başka çare bulamadılar.

Eşitlik, hürriyet, adalet, insanî haklar… Modern dünya, yüzlerce yıllık mücadele neticesinde, bu değerler üzerine inşa edilmeye çalışıldı. Kişiler, ahlakî normların gereklerine uymaya zorlanmamalı, özgürce kendi inanç ve davranış şeklini seçebilmeliydi.

İlk bakışta, çok güzel göründü bu düşünce. Herkes kendi başının çaresine baktı; çalıştı, didindi. Rekabet ve ferdiyetçilik (individualism – bireyselcilik) kutsandı. Bu cereyan Batılı olmayan medeniyetlere mensup ülkelere de yayıldı.

Toplumun pençesinden özgürleştirilen günümüz insanı yalnızlaştı. Mukaddeslerin dışına çıkarıldı.

Bir sosyal çevre takdim edecek; problemlerini çözecek; iç dünyasındaki çalkantıları dindirecek ve hayatının bütün boyutlarını kuşatacak bir “kapsayıcı çözüm” için tek başına yola koyuldu.

Her fert içgüdüsü ve mahdut bilgisi ile yola çıkıp, kendine has doğruları ve yanlışları olan bir düşünce, davranış ve ahlak modeli geliştirmek için çırpındı. Netice olarak; farklı, zıt ve insanlar sayısınca davranış kalıbı zuhur etti.

Önceden, içtimai/toplumsal değerler hiyerarşisi vardı. Mücerred ve müşahhas; her şey tasnif edilmiş ve belli kıymetler atfedilmişti. Bugünün problemi, kıymetler hiyerarşisinin darmadağın olması. Her ferdin kendi kafasına göre bir dünya, varlık ve hayat telakkisi geliştirmesi.

Telaş, endişe, kaygı ve koşturmaca… Mış gibi yaşamak… Sükûnet, hüşû ve huzur eksikliği…

Dünyânın vaziyeti vahim. Yedi küsür milyar insan çığlık kesildi âdetâ. Her tarafta bir başı boşluk hâkim. Aksi beklenemezdi zâten: Aklın hükümrân olduğu yerde mütevazilik değil, bitmez tükenmez üstünlük savaşı olur.

Her türlü içtimai kontrolün tahakkümünden kurtarılıp hakları eline verilen fert, tek başına hayatındaki bütün problemlere çözüm bulabilecek mi?

Yalnızlaşmak ve toplumca esir alınmak arasında gidip gelen günümüz insanı, zerreden kozmosa, topyekun varlığı kapsayan, ferdî ve içtimai, hayatın bütünüyle alâkalı tutarlı ve şümullü/kapsayıcı bir dünya görüşünü nasıl inşa edebilecek mi?

Hele bir de “ihtiyaç duymadığı” bilgilerin bombardıman altında kalan günümüz insanı; düşünme, akıl yürütme ve muhakeme etme vazifesini televizyon, radyo, bilgisayar ve mobil cihazlara devreder oldu. Alıcı, tüketici, güdümlenmiş, zombi, robot ve uyur-gezer vaziyete sokuldu.

Diğergamlık (altruizm) yerini nemelâzımcılık ve başına buyrukluk aldı. Değerler alt üst; herşey karmakarışık. Bulunan dermanlar dertten daha beter: Hedonizm, cinnet, depresyon, bunalım, nihilizm ve intihar! Dramatik, yalnız ve şuursuz yığınlar; her gün yenileri tezahür eden yüzlerce psikolojik hastalığın pençesindeyken doğruyu nasıl bulacak?

Düşünelim: “Yaratıcı kainatın ulu mimarıdır, binayı yapar (dünyayı yaratır) gerisine karışmaz” şeklindeki bir düşünce kimin işine geliyor? Zombi gibi yaşayan, durmaksızın tüketen ve tükettikçe birilerinin cebini dolduran nesiller hangi global odakların hayâlini kurduğu insan modeli?

Ne Yapmalı?

Mezhepsizliğin, dinde reformun, itikatta modernleşmenin aslında zındıklık olduğu idrâk edilmeden iflah olmamız mümkün değil.

Ehl-i sünnettin dört hak mezhepten ibaret olduğu; bu hususta hiç bir lam-mim-cime katiyyen yer olmadığı idrâk edilmeden iflah olmamız mümkün değil.

Dinde akıl değil, nakil esastır. Din demek, Edille-yi şer’iyye demektir. Yani, Kur’an-ı Kerim, Hadîs-i şerifler, İcmâ-yı Ümmet ve Kıyâs-ı fukaha bölünmez bir bütündür. Sadece Kur’an-ı Kerim meâlini veya hadis-i şerifleri okumakla din öğrenilmiş olmaz. Sadece kıt aklımızla mutlak hakikati bulamayacağımızı idrâk etmeden iflah olmamız mümkün değil.

Fertler, aileler, cemaatler ve bütün müesseseler evvelâ, Müslümanlığın, doğru itikadın ve dahi îmânın ne olduğunu anlamak ve anlatmak mecburiyetindedir. İman var her şey var, iman yok ne var ki!

Her Müslümanın, iman ve itikad üzerinde ısrarla duruması; iman nimetinin ne kadar kıymetli olduğunu; nefis, şeytan, medya ve kötü arkadaşların bu kıymetli cevheri elinden çalmak üzere dört bir yandan saldırdığının idrâkinde olması gerekir.

İman şuuruna sahip bir genç, ahlâksız olmaz. Ecdâdını, tarihini, edebiyatını, kahramanlarını, zaferlerini, vatanını ve bütün milli ve mânevî kıymetlerini seven şuurlu kimse olur.

——-

• Diyânet Paradoksu
• İrfânda Yeni Bir Açılım
• Dünyayı Nasıl Değiştirirsiniz?
• Türkistan Destânı
• Akrep Kıskacı
• Aynalar
• Ehl-i Harâbât
• Habbe
• Nefesler Kervanı
• Bir Sevdadır Türkçe

Portekizli diktatör Salazar'a ülkeyi 41 yıl tek başına nasıl yönettiğini sormuşlar. Hafif bir gülümseme ile “Tres F” yani “3 F ile” diye cevap vermiş; Fado(müzik), Fiesta (eğlence) ve Football (futbol).

Fanatizm, insanın bir şeye coşku ve tutkuyla, aşırılıkla, körü körüne bağlanması manasına gelir. Holiganizm ise İngilizce kökenli ‘hooligan’ kelimesinden dilimize geçmiş ve ‘serseri, çete, kabadayı’ manalarına gelmektedir. Tahmin edilmesi zor olmayacağı üzere fanatizm, holiganizmin kardeşidir. Fanatizm ve holiganizm birbirlerini besler.

Peki, insanlar neden fanatizmi bir holiganizme dönüştürür? Bu yoğun aidiyet duygusu nereden geliyor? Hele ki söz konusu milyon dolarlar kazanıp da, taraftarına hiçbir faydası olmayan bir İngiliz oyunuysa...

1969 yılında başladığı profesyonel kariyerinde 49. yılına giren Şenol Güneş'in hoşuma giden -itiraf niteliğinde- güzel bir sözü var: ‘‘Futbolu eskiden açlar oynar, zenginler izlerdi; şimdi zenginler oynuyor, açlar izliyor.’’ Harikulade bir söz!
En son Beşiktaş takımını şampiyon yapan, Türkiye’deki sayılı futbol teknik adamlarından Şenol Güneş, milyon dolarlar kazandığı sektör hakkında günümüzde yaşananları kısmen özetleyen bir söz söylemiş.

Yırtık ayakkabısı, cebinde sayılı parası bir de eskimiş ceketi var ‘cefakâr’ın… Otobüs kaldırıyorlar deplasmana, takıma destek lazımmış; bu maç çok önemliymiş, kazanamadıkları takdirde küme düşebilirlermiş.
Atlayıp gidiyor cefakâr yoğun duygularla, aidiyet duygusunu tüm vücudunda hissederek. On iki saat süren yol boyunca, bir sandviç vermişler -peynir kokuyor, domates lastik gibi- bir de molada cömert bir arkadaşın ısmarladığı demli çay…

Maç başlamış, takımları yenilmiş; futbolcuları hiç iyi oynayamamış, maç boyunca küfür etmişler, bununla kalmayıp koltukları yerinden söküp bir de ateşe vermişler. Polis tazyikli suyla müdahale etmiş. Yağmur yağmasaymış bütün tribün yanacakmış. Cayır cayır…

Bizim cefakârın yırtık ayakkabısı su almış. Tazyikli sudan da nasibini almış. Dönüş yolunda ateşlenmiş, iştahı kapanmış; dağıtılan -lezzetli- sandviçlerden payına düşeni de yiyememiş! Yolda dört kere tuvalete gitmiş, cebinde birkaç metelik kalmış. Sonunda dönüvermiş ‘ait’ olduğu yere…

Mağlubiyetten sonra futbolcuların hesaplarına harçlık mahiyetinde bir miktar para yatırılmış, iki gün izin verilmiş. İzni iyi değerlendirmek isteyen futbolcular takım uçağına binmeyi reddederek tutmuşlar tatil beldelerinin yolunu. Bizim cefakâr da hastanenin yolunu…

Evet cefakârın hikayesi böyle..

Şampiyon olan takıma gelelim; reklam, forma, bilet, stadyum isim hakkı vs. diğer gelirler ve en sonuncusu şampiyonluk geliri… Şampiyon takıma bunlar yetmedi bir de kendisini doksan dakika boyunca destekleyen ‘cefakâr’ taraftarına şampiyonluk kutlamalarını stadyumda yaşayabilmeleri için bilet satmaya çalışıyor. Peki, günün; haftanın, ayın, yılın, ömrün sonunda bu ‘cefakâr’ taraftar ne kazanıyor?

Hiçbir şey!

Sen cefasını çekiyorsun onlar sefasını sürüyor!

Bunun adı vahşi kapitalizmdir. Bunun adı sömürüdür. Bunun adı halkı aptal yerine koymaktır.

Ayrıca son hadiselerde görüldü ki tribünlerde yaşananlar ülkede de gerginliğe, fitne fesad çıkmasına da sebep olabiliyor. Yani tribünde başlayan kıvılcım halkın arasına ikilik girmesine huzurun bozulmasına yol açabiliyor. Senelerce Osmanlı topraklarında vazife yapmış İngiliz casusu Hempher kaleme aldığı itiraflarında Müslümanların kuvvetli noktalarını tahrib etmek için şu tavsiyede bulunuyor: ''Siyasi fırkaların ve spor kulüplerinin çoğalmasını sağlayacağız. Partileri ve kulüpleri birbirine düşman yapacağız''

Roma döneminde imparatorlar iktidarlarını pekiştirmek, çalışmaktan bunalan, isyan derecesine gelen halkın isyan etmesini engellemek için sözde halkı eğlendirmek gayesiyle kolezyumlarda; gladyatör dövüşleri, gösteriler vs. etkinlikler düzenlettirirlermiş. Mamafih insanlar çektiği sıkıntıları unutur, bir nevi uyuşur ve yönetime başkaldırmazlarmış.

İmparatorluklar, devletler, insanlar, araçlar, mekânlar, sistemler vs.  aklınıza ne geliyorsa her şey değişti. Peki, o günden bugüne değişmeyen ne oldu?

Cevabını siz kıymetli okurlara bırakıyorum…

Merhaba Kıymetli Okurlar,

Kelambaz grubu olarak internet âleminde blog faaliyetine başlamamızın takriben birinci sene-i devriyesinde basılı bir mecmua ile karşınızdayız. İnşâallah bundan sonra da belli aralıklarla siz kıymetli okurlarımızla olmak arzusundayız. Kelambaz’ın teşekkül safhasında belirleyici olan onlarca unsur var. Heyecanlı, genç ve kendini ifade etmek isteyen bir grup arkadaşımızın yazma ve paylaşma iştiyakı bu unsurların arasındadır şüphesiz. Fakat Kelambaz’ın ortaya çıkmasındaki başlıca sebep, milletçe tarihimize ve medeniyetimize olan borcumuzdan hesabımıza düşen kısmı, gücümüz nispetince ödeme arzusudur. Yakın tarihimiz, yine kendi hesaplarına düşen borcu ödemek için yola çıkmış yüzlerce dergi ve simayı barındırır. Yılmaz Öztuna’nın “Hayat Tarih Mecmuası”, İsmet Miroğlu’nun “Tarih ve Medeniyet”i… Daha onlarca dergi, mecmua, ansiklopedi vs. hep bu borcu ödeme gayretinin tezahürleridir. Mesuliyetini hissettiğimiz borcun yanı sıra, Cemil Meriç’in ifadesiyle şu gerçeğin de farkındayız: “Dergiler, hür tefekkürün kaleleridir.” Derginiz, neşriyat vasıtalarınız yoksa fikirleriniz ve değerleriniz sizinle toprağa gidecek; boş kalan tefekkür ve tasavvur meydanı, kalesiz ve hisarsız vatan toprağı gibi işgal güçlerinin tasallutuna uğrayacaktır. Bu işgale karşı durmak istiyoruz. Nihayet, zamane galiplerinin tahakküm vasıtası olarak temayüz etmiş bulunan kapitalizm, modernizm ve post-modernizmin tahribatı karşısında, maneviyatımızın yanında saf tutmak, bir duruş sergilemek gayreti içindeyiz. Bu münasebetle hazırladığımız ilk sayımızda, yakın tarihimizin en netameli meselelerinden biri olan “Modernleşme Tarihimiz”i farklı cihetlerden incelemeye çalıştık. Elbette ki ele aldığımız bu mevzu ciltlerle kitap dolusu analiz iktiza etmektedir. Hâliyle esaslı bir tahkik, bir dergi muhtevasına sığmayacaktır. Fakat maksadımız uzun yıllardır farklı düşünürler tarafından ele alınan bu mevzuya dair hem bir hülasa ortaya koymak hem de modernleşme sürecimizin ele alınmayan taraflarına dair fikir serdetmektir. Sayımızın araştırma bölümünde, araştırmacı yazar Bahadır Bilge’nin kaleminden, İslam’da Modernleşme tarihinin diğer simalara nispeten biraz karanlıkta kalmış bir karakteri olan Musa Carullah’ın biyografisini okuyacaksınız. “Fikir-Kritik” bölümümüzde Muharrem Ahmedoğlu, son iki yüzyılın hırpaladığı “tefekkür” problemine eğiliyor. Tarih bölümümüzde, Araştırmacı Yazar Fatih Oruç, tesirleri hâlâ tam olarak anlaşılamamış olan Tanzimat Fermanı ve sonrasını ele aldı. Modernleşme tarihimizin en büyük krizinin öznesi olan “münevver”ler için hasrettiğimiz bölümümüzde ise yazarımız Ali Tüfekçi, “Münevver ve Lügat” münasebetini inceledi. “Fikir-Deneme” başlığımızda şair ve yazarımız Ahmed Necip Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan havas-elit zümre değişimini ve beraberinde getirdiği zihniyet depremini tahlil etti. Edebiyat başlığımızda ise şairimiz Ahmed Necip Yıldırım’ın hisli kaleminden iki nefis şiir bulacaksınız. Siz kıymetli okurlarımızın fikir dünyasına bir hediye bırakabilmemiz ve derlediğimiz yazılarımızdan keyif almanız ümidiyle...

Kelâmbaz Yayın Kurulu

Diyânet İşleri Başkanlığı'nın bugüne kadar oynadığı rol, dört cihetten paradoks teşkil etmiştir: Birincisi devlet, ikincisi Sünnîlik, üçüncüsü cemaatler ve dördüncüsü de fertler.

Diyânetin devlet için teşkil ettiği paradoks:

Türkiye Cumhuriyeti laik, demokratik ve sosyal hukuk devletidir. Demokrasilerde, din ve devlet işleri bir birinden ayrıdır. Laiklik, devlet mekanizmasının hiçbir dînî inanışa göre tanzim edilmemesi ve devletin bütün inançlara eşit mesafede olması demektir.

Devletimizin bir dîni veya mezhebi yoksa; laik ve demokratik bir rejime sahipse, o zaman bir inanç sistemini (Sünnîlik) Diyânet İşleri Teşkilatı vasıtasıyla tespit, tanzim ve tecdit etmesini nasıl izah edeceğiz?

Diyânet İşleri Başkanlığı'nın, sanki Türkiye Cumhuriyetinin bütün Sünnî vatandaşları tarafından yetkilendirilmiş ve onların ortak iradesini temsil ediyormuş gibi hareket etmesi nasıl açıklanabilir?

Bir taraftan "Türkiye Cumhuriyeti din devleti değildir" denilecek, diğer yandan da resmî bir müessese, bir inanç sistemi adına hareket ederek, o inanç sisteminin muhtevâsı hakkında hükümler verecek. Bu nasıl din-devlet ayrılığı?

Türkiye’de, Hıristiyanlık, Musevilik, İslam ve diğer inanç sistemlerine mensup insanlar var. Her inancın da kendi içinde farklı fırkaları var. Acaba “laik ve demokratik” olduğunu iddia eden bir devletin, bu inanç sistemlerinden birini seçmesi düşünülebilir mi?

Diyânet İşleri başkanları neden cüppe giyerler? Bu cüppenin kaynağı nedir? Vatikandaki papaya mı özeniyorlar? Şeyhülislam mı olmak istiyorlar? İran’daki mollalar gibi mi olmak istiyorlar? Hususî bir kıyafet giyebilmelerini onlara kim müsaade etmiş? Hangi dînî inanış böyle bir libasa cevaz vermiş? Acaba hangi dînî kaynakta, “laik ve demokratik” bir devlette diyanet işleri diye müessese ihdas edilirse, o kurumun başındaki kişi şöyle şöyle bir kıyafet giymelidir şeklinde bir hüküm var? Yarın öbür gün, Hristiyan vatandaşlarımız deseler ki, “Biz de bu devletin vatandaşıyız. Diyânet İşleri Başkanlığı bizi de temsil etmekte. Diyânet işleri başkanının kıyafetinin bir kenarına bir haç resmi çizilsin; veya Diyânet İşleri Başkanı zünnâr taksın”. Ne diyeceğiz? Mûsevîler de kipa takmasını talep etmekte haklı olmazlar mı? Alevî vatandaşlarımız demezler mi “Madem öyle; bizim de bir simgemiz bulunsun cüppede”. Bu kıyafet hangi inancı temsil ediyor?

Türkiye gerçekten laik ve demokratik bir devlet mi? Eğer bu sualin cevabı evetse; hiçbir vatandaşın dîni, mezhebi, inancı veya inançsızlığı devleti ilgilendirmemeli. Aynı şekilde, herhangi bir din, mezhep veya dünya görüşünün ne olup ne olmadığı, nasıl yorumlanıp inanılması gerektiği de devleti alâkadar etmez. Kısacası, demokratik prensipler noktasından bakıldığında; devletin ne fertlerin inanç dünyasını, ne de herhangi bir inanç sistemini tanzim etmemesi gerekir.

Devlet adına hareket eden bir Diyânet; inançların dışında kalır, bütün inançlara aynı uzaklıkta durur ve onların devletle olan mesafesini ayarlar. Devleti herhangi bir inanç sisteminin muhtemel zararlarından korur. Devlet adına hareket ederek, inancının gereğini yerine getirmek isteyen vatandaşların bu demokratik, sivil ve insanî hakkını yerine getirebilmesinin yolunu açar. Demokratik bir devlet adına hareket ediyorsa, hiçbir inancın nasılına, niçinine, şekline, zamanına, hele ki akîdesine karışma hakkı yoktur.

Demokratik devletlerde, devletin hiçbir kurumunun; “hayvanseverlik” için kurulmuş bir derneğe gidip, “Köpeği şöyle değil, böyle seveceksin” demeye hakkı yoktur. Sadece o derneğin ve o dernek mensuplarının kanunlara uyup uymadıklarına bakar. Onların “hayvanseverlik” haklarının gereğini yerine getirebilmeleri önündeki manileri kaldırır. “Siz çekilin bakalım şuradan! Siz hayvanseverlik işini lâyıkıyla yapamıyorsunuz; hayvanseverlikle alâkalı inanışınızı ve hayvanları sevme ile alakalı pratiği size gösterelim" demez, diyemez.

Diyânetin Sünnî Müslümanlar için teşkil ettiği paradoks:

Acaba neden Diyânet İşlerinin sadece Sünnî-Müslüman inanışı temsil ettiği algısı hâkim? Türkiye’de başka inanç grupları yok mu? Neden hep Sünnîliğin muhtevâsı, akîdeleri, ibadetleri tartışmaya açılmakta? Başka bir dînin veya inanışın akîdelerinin tartışmaya açıldığı görülmüş mü?

Türkiye Cumhuriyeti devleti, devrim yapılarak inşa edildi. Peki ne devrildi? Devrilen sadece sarayda oturan bir padişah değildi. Devrilen Sünnîlikti. Bir nizâm yıkıldı. Sünnî-İslam inancını hükümfermâ kılan Osmanlı, devrimle yıkılmıştı. Osmanlının yıkılıp yerine Cumhuriyetin kurulmasından bu yana neredeyse bir asır geçti. Hâlâ devrim (inkılâp) tarihi okutulmuyor mu? Sünnîliği devirme süreci daha bitmemiştir. İnkılâp devam etmektedir. İki ileri, bir geri adımlarla bu süreç durmaksızın yürütülmektedir.

Ne zaman bitecek bu devirme süreci? Bütün Sünnîlerin kökü kazınmadan; camilerde kadın erkek karışık namaz kılmaya başlamadan; kiliselerdeki gibi camiler sıralarla doldurulmadan; mezhepler unutturulmadan... ve bütün Sünnîler birer "deist" hâline getirilmeden Sünnîliğe karşı devrim süreci bir yerlerde duracak mı?

Cumhuriyet kurulduğundan beri, devlet, dîni kendine karıştırmamış ama; dîne istediği gibi karışmış. Devlet öncülüğünde din adına atılan her adım, “Sünnî Müslümanlık” inancının muhtevasını değiştirmek için yapılmış. Bu da, devletin laik ve demokratik olması için ciddi bir tenâkuz (çelişki) teşkil etmiş.

Mevcut şekliyle Diyânetin, Sünnîliğin yegâne yetkili mercii olduğunu iddia etmesi, demokratik değerler bakımından ne kadar paradoksal bir durumsa, bizzatihi Sünnîlik bakımından da mahzurlu, adâletsiz ve gayrimeşru bir durum. Zira teoride, Diyânet İşleri Başkanlığı, devlet içindeki bütün inanç sistemlerine hitap eden bir müessese. Bu itibarla, Diyânetin bir dînî yoruma daha yakın durması, hem devlete, hem kurum olarak kendine, hem Sünnîliğe hem de dışlanmış hisseden inanç sistemlerine zarar vermez mi?

Demokratik bir ülkede yaşayan bir vatandaş olarak, rızama başvurulmadan benim inancım adına hareket eden bir kurumun varlığı beni rahatsız ediyor. Eminim benim gibi düşünen çok sayıda insan vardır.

Cumhuriyet kurulduğundan beri, her “On yılda on milyon genç” üretmek istedi. Cumhuriyetin gayr-i dini ideolojisini savunan nesiller yetiştirmekti gâye. Bu sâikle bazı kurum ve kuruluşlar ihdas edildi. Köy Enstitüleri, İlâhiyat fakülteleri, Yeşilçam, Türk Dil Kurumu, Diyanet İşleri...vb. Aklı başında müslüman ve muhafazakârlar şunu açık ve net olarak bilmelidirler ki; cumhuriyet ideolojisi tarafından kurup kurgulanan hiçbir kurum ve kuruluştan “dîne ve mütedeyyinlere” hayır gelmez. İstiklâl mahkemelerine, Diyânet İşleri, İmam Hatipler ve İlahiyat Fakülterinin CHP tarafından kurulmuş olduğu gibi meselelere hiç girmek istemiyorum.

Sual çok basit ve çok net: Türkiye’de (Sünnî) Müslüman nesillerin vaziyeti, inanç bakımından daha iyiye mi, daha kötüye mi gitmekte?

Çağdaş Uygarlık Düzeyi (muasır medeniyet seviyesi) denen ve “Osmanlı, Müslüman” unsurlardan uzaklaşılarak güyâ muasır medeniyet seviyesini yakalayacağını iddia eden bir rejim dîni muhafaza etmek ister mi!

Diyânet İşleri Başkanlığı’nın olduğu bir ortamda, Sünnîliğin esaslarını yıkan şu tartışmalar yaşandı Türkiye’de:

- Dinlerarası diyalog başlatalım;
- Hayat şartları değişti, eski kalıplarla yaşanmaz, mezheplere lüzum kalmadı;
- İçtihat kapıları herkese açıktır;
- İlâhiyat fakültesini bitiren ve hele doktorasını da bitiren herkes müctehittir;
- Câferilik bir mezheptir; (Hanefî, Şafii, Maliki ve Hanbelî mezheplerinin yanında beşinci mezhep.)
- Sandalyede namaz kılmak caizdir; (denirse; camiler kilise gibi sıralarla dolar.)
- Dinde reform yapılmalıdır;
- Kurân-ı Kerim mealini okumanın hiçbir mahzuru yoktur;
- Tavuktan kurban olur;
- Kadınlar erkeklerle aynı safta namaz kılabilirler;
- Ezan, tabii insan sesiyle değil, hoparlörle okunabilir;
- Takvimlerdeki namaz vakitleriyle oynanıp imsaktan temkin vakti çıkarılır
- ve saire

Diyânetin cemaatlerle alâkalı teşkil ettiği paradoks:

Diyânet, ehl-i sünnet olduğunu iddia eden cemaatlere karşı da sıhhatli bir duruş sergileyememiştir. Cemaatlerde, akla kara seçilememiş, sapla saman birbirine karıştırılmıştır.

Size çok basit bir misal vermek istiyorum: Diyânet yıllarca FETÖ ile alâkalı ne yapmış?

FETÖ hâdisesi gösterdi ki; Diyânet İşleri Başkanlığı ne devleti ne de herhangi bir inanç sistemini muhafaza etme kabiliyetini hâiz değildir. Devlete karşı olan darbeyi halk bertaraf etti. Mücadele hâlâ devem etmekte. Ya Sünnîlik inancına karşı yapılan darbe ne olacak? “Farkedemedik” deniliyorsa gaflettir. “Farkettik, ama bir şey yapmadık” deniliyorsa başka bir şeydir.

Halbuki, FETÖ sadece devleti ele geçirmeye çalışmadı. Sünnîlik akîdesinin değiştirilmesi cihetinde de faaliyetleri oldu. Dinlerarası diyalog savunuldu; ortak ayinler tertip edildi; Hıristiyanlar cennete girer denildi; devlet içine sızmak için başörtüsü çıkarılabilir ve hatta içki içilebilir denildi. Darbe olmadan yıllar evvel, FETÖ’nün Hıristiyanlığın Truva Atı olduğunu ciddi ciddi yazıp çizenler oldu. Ona rağmen, milyonlar çocuklarını onların okullarına emânet etmeye devam etti. Acaba hangi sebeple açıkça cephe alınmadı? FETÖ’nün tehlikelerine dikkat çeken Sünnî çevrelere yıllarca kulak tıkandı. Neden?

Madem ki laik ve demokratik bir ülkeyiz; din devlete karışmadığı gibi, devlet de dine karışmamalı.

Diyânetin fertlere yönelik teşkil ettiği paradoks:

85 bine yakın cami var Diyânete bağlı. Yanlış okumadınız. Seksenbeş bin. Bunun yanında kurslar, müftülükler, neşriyatlar, yurtdışı teşkilatlanmalar... devâsâ bir teşkîlat. Personel sayısı yüz bini geçmekte. Lütfen tasavvur ediniz; bir vakitler evliyalar, erenler, dervişler arkalarında Diyânet gibi bir müessese olmaksızın uzak diyarlara giderlerdi. Pek çok gayrimüslimin İslamla şereflenmesine vesîle olurlardı. Bugün yüz binin üstünde Diyânet görevlisi var. İnanç bakımından ilerleme mi var, gerileme mi? Diyânet görevlileri kadim zamanlardaki evliyalar, erenler, âlimler ve dervişler gibi olamasalar da; en azından itikadı sağlam, ehl-i sünnetin dört mezhebinden birine sıkı sıkıya bağlı, yabancı lisan bilen, dünyayı tanıyan iyi yetişmiş hocalar olsalardı, acaba ehl-i sünnet itikadına mensup gençliğin hâli şimdiki gibi mi olurdu? Boşanmalar, ahlâk erozyonu, deizm, hedonizm, rölativizm...vs. vs. Burada bir yanlışlık yok mu?

Fakat fertler gittikçe inançtan uzaklaşmakta. Yegâne sebep, ehl-i sünnet akîdesinden uzaklaşmaktır. Şu misallere bakalım:

Kur’ân-ı Kerîmin meâlinin okunması teşvik edildi: Ehl-i sünnet inancına göre, “Hiçbir fert, kelâm-ı İlâhîden murâd-ı İlâhîyi anlayamaz.” Hadîs-i şeriflerin izahatı olmadan, kıyâs-ı fukahâ ve icmây-ı ümmet olmadan Kur’ân-ı kerîmi açıp okumak insanı küfre ve dalâlete sürükler. Kur’ân-ı kerîmin tefsirini okuyabilmek için pek çok ilimden icâzetli olmak icap eder. Ancak, Diyânet İşleri Başkanlığı, meâl okumaya karşı net bir tavır almadığı gibi, meâlli mushâfların yaygınlaşmasında birinci derecede rol oynamıştır.

Mezhepsizliğe karşı net tavır alınamadı: Sünnîlikte dört hak mezhep vardır. Hanefî, Malikî, Şafiî ve Hanbelî. Din, bu dört mezhepten birinden öğrenilir.

Tarîkatlerin aslında birer ahlâkî ekol olduğu tam olarak izah edilemedi: Kâdirîlik, Kübrevîlik, Nakşîlik, Mevlevîlik... ve diğer yüzlerce tarîkatin aslında birer öcü olmadığı, “edep, ahlâk, tasavvuf (saflaşma) ve bilâhare güzel ahlâk” mektepleri olduğu tam olarak anlatılamadı. Cinâyetten fuhûşa, uyuşturucudan hırsızlığa... yeni nesiller elimizden kayıp gitmekte.

Âlim ve evliyâlara alelâde insanlarmış gibi bakılmasının önüne geçilemedi: “Eskiden ne matbaa vardı ne İnternet. İlim tahsili çok zordu. Artık bilgiye erişmek çok kolay. Müctehid olmak da çok basit” veya “Âlim, evliyâ, müctehid, müfessir, muhaddis... gibi sıfatlarla muttasıf kişiler de sizler gibi birer insandı” ve benzeri tartışmalara açık ve net bir cevap verilemedi. Âlime hürmet etmeyen gençler, ilme nasıl hürmet etsin. İlim olmayan yerde iman kalır mı?

Bu liste uzar gider...

Kısacası; dini bütün, ahlâkı müstahkem, mânevî kıymetlerine sahip çıkan fertlerden müteşekkil bir toplum için (birçok küçük devletten daha büyük bütçeye sahip) bir müessese var, ancak (başta gençler olmak üzere) fertler inanç bakımından geriye doğru gidiyor.

Çözüm Teklifi

Diyanet İşleri Başkanlığı tamamen lağvedilirse, devlet de, din de, Sünnî Müslümanlar da selamette olur demiyoruz.

Hakkı teslim etmek gerekir: Camilerde, şeklen de olsa Sünnî akideye münasip bir disiplin var. Camilerde ehl-i sünnetin şiarı olan dört halifenin isimleri asılı. Türkiye'deki camiler, bütün İslam âlemindeki camilerden daha temiz ve daha tertipli. Bir de, Diyânet olmazsa her cami bir tarîkatın, bir tekkenin, bir meşrebin eline geçebilir. Kimileri camilere şeyhinin resmini asmaya kalkabilir. Bir diğer grup da zikir diye çalgı, türkü çalıp raks edip camileri oyun alanına çevirmeye kalkabilir.

Son devir İslam âlimlerinden Abdulhakîm- i Arvâsi hazretlerinin de buyurduğu gibi, "Artık İslam devleti hayaldir". Zaten kimse şeriat gelsin, İslam devleti kurulsun da demiyor. İnsan hak ve hürriyetlerine riâyet eden, inançlara saygılı hukuk devletlerine sahip çıkmak gerektir.

İki ihtimal var: Ya (şimdiki gibi) Diyânet İşleri Başkanlığı Türkiye'deki bütün inanç sistemlerini devlet adına idâre eden bir kurum olacak, ya da Sünnî-Müslüman vatandaşlar adına, Sünnî-Müslüman vatandaşların diyânet işlerini tanzim edecek.

Eğer ilki olacaksa, Sünnîlik akîdesinin ne olduğu ve ibadetinin nasıl olması gerektiği ile alâkalı hüküm vermesi, laik ve demokratik devlet ilkesiyle bağdaşmaz. Ayrıca, her ne kadar teoride Diyânet bütün inançları temsil ediyor olsa da; toplumsal algıda Diyânet denilince (Sünnî) İslamiyet algılanmakta. Meselâ, Türkiye'deki Mûsevî ve Hristiyanlar, Diyâneti devletle münasebetlerde muhatap kurum kabul etseler de, kendi akîdeleriyle alâkalı bir dînî üst merci telakki etmiyorlar.

Diyânet İşleri Başkanlığı, sivilleşmelidir. Devlet veya siyasi rejim adına hareket etmemelidir. Sünnî-Müslüman vatandaşlar adına, yine Sünnî-Müslüman vatandaşların diyânet işlerini tanzîm etmelidir. Sünnîliğin ne olduğu zaten açık ve net bellidir. Dört hak mezhebin (Hanefî, Şafiî, Mâlikî ve Hanbelî) imân ve ibadetle alâkalı bütün hükümleri en ince tafsîlatına kadar ortaya konulmuş vaziyettedir.

Diyânetin vazîfesi, devlet adına hareket etmek değil; Sünnî-Müslümanlar adına Sünnîliği her türlü tahrifat, bid'at, reform ve hücûmlara karşı muhafaza etmek olmalıdır.

Sünnîler, devletlerine sadıktırlar. Devletleri uğruna şehîd olmayı şeref bilirler. Sabreder, itimat ederler. Netîcede, İslâmiyetle şereflendiklerinden beri, devletleriyle bütünleşerek yaşamaya alışmışlardır. Şimdi de, sapla samanı birbirinden ayırabilecek ferâsettedirler.

Bugün devletimiz demokratik sistem üzerine inşa edilmiş vaziyette. Devletini ve bayrağını seven Sünnîler, devletlerinin bu tercihlerine eyvallah demiş durumdalar.

Ancak, inançlarına karşı yapılan içeriden ve dışarıdan hamlelerden de bezmiş vaziyetteler. Dînî akîdeleriyle alakalı en hassas meselelerin uluorta tartışılmasından tak etmiş vaziyetteler.

Dört hak mezhep neyimize yetmiyor? İmam-ı Rabbani, Abdülkadir-i Geylâni ve diğer onca kıymetli âlimlerden daha iyi mi anlıyoruz dînimizi? İtikadı sağlam olan Sünnîler dört hak mezhepten birine göre yazılmış İlmihal kitaplarına göre hayatlarını sürdürmekteler. Sorarım size; teknolojik gelişme, küreselleşme, modernite, Batılılaşma, muasırlaşma... ve modern hayattaki hangi gelişme onların bu dört hak mezhepten birine uyarak yaşamasına mani teşkil etmiş? Ne bid'at uydurmak, ne reform yapmak, ne mezhepleri bir kenara bırakmak ne de yepyeni içtihatlar aramak zarûreti hissetmeden gül gibi yaşamaktalar. Peki; neden Sünnîliğin esasları yıllarca tartışmalara malzeme olmakta? Neden hep mevzubahis Sünnîlik olunca, reformdan, modern hayatın icaplarından, yenilik ve teceddütten dem vurulmakta?

Diyânet İşleri Başkanlığı, sivilleştirilirse hem devletin sırtından büyük bir yük inmiş olur, hem Diyânet bütün dikkatini sadece Sünnî-İslam inancına teksif ederek daha çok faydalı olur, hem de Sünnî-Müslümanlar kendilerine karşı neredeyse yüzyıldır devem edegelen devrime muhatap olma psikolojisinden kurtulmuş olurlar.

Türkiye'nin 2023 yılı hedefi var, büyük devlet olma iddiası var, mazlumların sesi ve adaletin sancağı olma dâvâsı var. Peki bunun manevî tarafında bir şeyler yapmak gerekmiyor mu? Yüz küsur bin personelli bir müessese var, fakat mâneviyâtta kayda değer bir ilerleme yok. Hatta bâriz gerileme var.

Osmanlı dönemindeki ihtişâmı geri getirmek, Osmanlı dönemindeki inancın aslına sadakatle mümkündür. Dînin zamanın şartlarına göre değiştirilmesi değil; zamanın problemlerine çözüm yapılması gerekir.

İşte bunun için, yeni dönemde, Diyânet İşleri Başkanlığı, bütün dikkatini Gaznelilere, Babürlülere, Selçuklulara, Osmanlıya ve bütün ecdâdımıza zafer, muvaffakiyet, medeniyet ve cihân hâkimiyeti armağan eden Sünnî-Müslümanlığa teksif etmelidir.

Devlet isterse, devletle inanç grupları arasındaki münasebetleri tanzim edecek bir başka kurum ihdas eder. Demokrasi ve laiklik de sağlamlaşmış olur.

Madem bunun adı laik ve demokratik sistem, o zaman hakkıyla tatbik edilsin. Devlet her inanca eşit mesâfesini korusun, fertlere ve gruplara inançlarının gereğini yerine getirme fırsatı temin etsin. Bunu yaparken, elbette ki kendini de korusun.

Dînine, inancına ve kıymetlerine müdahale edilmemesini talep etmek; her vatandaşın en temel vatandaşlık ve demokratik hakkı. Yani, demokratik kâideler dâhilinde; “sivil” hakların kullanılarak, inancını müdafaa etmek, her vatandaşın hakkıdır. Laik sistem ve demokratik prensipler bunu öngörmekte. İnsan hakları, sivil vatandaşlık hakları ve demokratik prensipler gibi argümanlarla yola çıkarak; “kimse benim inancıma karışmasın” veya “kimse benim inanç sistemimin ne olduğu ve nasıl olması gerektiği hususunda inanç sistemim adına ahkam kesemez” denilmesi, hem devleti, hem de inanç sistemlerini muhafaza edecektir.

Devletin insan haklarına, ifade hürriyetine, demokratik prensiplere saygı gösterdiği bir ülkenin vatandaşı olduğum için bütün bunları rahatlıkla söyleyebiliyorum. Eğer zorbacı, baskıcı ve toleranssız bir ülkede olsaydım zinhâr tek kelime yazıp çizemezdim.

“Yeni ürünümüzü insanlığın hizmetine sunduk…”

Reklamlarda sıkça görüyoruz. “İnsanlığın hizmetine sunduk… İnsanlığa hediyemiz olsun… İnsanlık için çalışıyoruz…” Peki gerçekten öyle mi? Mesela patentleri sayesinde milyarlarca dolar kazanan ilaç endüstrisi gerçekten insanlığa hizmet için mi çabalıyor? Bir keşfin maksadı insanlığa hizmet midir yoksa onu keşfedeni ihya etmek mi? Şüphesiz kapitalist nizam ikinci şıkkı savunuyor. Dahası kapitalist ideologlar patent haklarının ilmi tekamülün(gelişmenin) anahtarı olduğunu iddia ediyorlar.

Patent, kapitalist düzenin hayatımıza soktuğu bir mefhum. İlk patentin tarihi 15.yüzyıla kadar dayandırılsa da aktif olarak hayatımıza girmesi 150-200 yıllık bir hadise. O kadar hayatımızın içindeki patent hakkının sorgulanması bile muhal. Ülkemiz dünyada patent konusunda gerilerde olmasına rağmen belki yüzlerce patent firması faaliyet gösteriyor.

Mefhumlara içinde sahip olduğumuz fikir iklimine, hakim paradigmaya ve hakim düzene göre manalar veririz. Ve onları yine bu çerçevede değerlendiririz. Mefhumlar hakkında bir yargıya varırken bunları hangi çerçevede değerlendirdiğimizin farkında olmak çok önemlidir. Dışından bakamadığımız bir sistemi ve sistemin organlarını objektif  şekilde yargılayamayız. Bunun için patent haklarını değerlendirirken kapitalist anlayışın da üstüne çıkarak değerlendirmek gerekir.

Patent nedir?

Patent firmalarının sitelerinde patentin tanımı şöyle yer alıyor; "Daha önce kimse tarafından bilinmeyen bir ürün ortaya çıkaran, üretim, yönetim sistemi bulan icat eden kişiye, icada konu ürünü belirli bir süre ile üretme, kullanma, satma, ihraç veya ithal etme hakkını elde etme sürecine patent denir."

Çalışan bir kişi/kurum bir mamül geliştirmiş ve patentini almıştır. Bu mamülün fikri mülkiyeti ona ait olmaktadır. Patenti alan kişi o buluş umumun faydasına da olsa buluşunu kimseyle paylaşmak zorunda değildir. Neticede kapitalist sistem fertlerin kazanması üzerine kuruludur. Kendisi çalışmış, buluş yapmış ve o ürünün patentini almaya hak kazanmıştır. Patent mefhumuna kapitalist bir gözlükten bakıldığında hiçbir problem gözükmemektedir.

Patent Ticari Diktatörlüğün Resmi Dayanağı mı?

Gelişmiş devletler son 150-200 yıldır çok sayıda patent aldılar. Arkadan gelenlerin bu patentleri aşıp yeni ürün geliştirmeleri gerekiyor. O kadar fazla patent alınmış durumda ki son yıllarda Apple ya da Samsung ne zaman üst düzey bir telefon çıkarsa rakip firma hemen patentim ihlal edildi diyerek dava açıyor. Bu davalardan birisinde Apple, yuvarlatılmış hatlı telefon tasarımının patentini biz almıştık minvalinde bir açıklama yapmıştı. Bilgisayar, mouse ve klavye kullanarak google’da arama yapmanın patenti bile alınmış dersek olayın vehameti daha iyi anlaşılır. Keza yeni bir şeyler üretmek için çabalayan mühendisler de ürünlerinde kullanacakları bazı özelliklerin patentlerinin alındığını görünce yeni ürünler geliştirmekten vazgeçiyorlar. Özellikle biyomedikal mühendisliği sahasında bu tarz çok örnek olduğunu yakinen biliyorum. Bazen de ürünü geliştiriyorsunuz, yaptığınız üründe hiç ummadığınız bir patenti farkında olmadan ihlal ediyorsunuz. Devamında sıkıntılar yaşıyorsunuz. Bu misallerden şu açıkça görülüyor ki gelişmiş devletler duvara tırmanırken kullandıkları merdiveni ittirip düşürmüşler ve arkadan kimsenin gelmesini istemiyorlar. Bunu da patent hakları gibi hukuki altyapısını kendileri oluşturdukları bir mefhumun arkasına sığınarak yapıyorlar.

Patent Hakları Çiğnenirse?

Başta Çin olmak üzere bazı devletler patent, telif hakkı gibi yasaları kendi ülkelerinde fiiliyata geçirmiyorlar. Bu da o ülkelerde ekonominin hızlı gelişmesine katkı sağlıyor. Hızlı büyümesiyle dünyayı şaşırtan Güney Kore de 90’lara kadar patent ve telif hakları konusunda batılıların kara listesindeydi. Fakat bu şekilde hareket etmek artık daha zor. Çünkü çeşitli uluslararası anlaşmalar vesilesiyle patent hakları uluslararası düzeyde koruma altında tutuluyor. Eğer buna karşı gelirseniz ülkenize ticari yaptırımlar uygulanıyor. Almanya 2.Cihan harbinden önce bir çok İngiliz ürününü alenen taklit etmişti.(Almanlar teknolojide bugünkü kadar ileri değildiler. Japonlar hiç değildi. Japonlar tıpkı Çinliler gibi taklit ürünleriyle meşhur bir milletti.)2.Cihan harbinde mağlup olan Almanya yaptığı bu taklit ürünlerin sebep olduğu maddi zararı İngiltere'ye ödemek zorunda kaldı.

Patent Ne Kadar Ahlaki?

"ABD’de AIDS için hasta başına yıllık kombine ilaç tedavisi maliyeti 10-15 bin dolar, hastalığın ileri evresinde ise kişi başı yıllık hastane tedavi maliyeti 100 bin dolardır. Güney Afrika, Brezilya ve Hindistan gibi ülkeler Dünya Ticaret Örgütü’nün patent yasalarını delerek ilaçları kendi ülkelerinde kopyalayarak çok daha ucuza imal etmeye başladıklarında ise ilaç şirketlerinin  açtıkları yüksek bedelli tazminat davalarıyla karşı karşıya kalmışlardır. lİginç olan gelişme dava henüz devam ederken ilaç şirketlerinin aldığı karardır. Şirketler bir geri adım atıp jest olarak AIDS ilaçlarını geri ülkelere özel fiyatla kâr elde etmeden satacaklarını açıklamışlar ve bunun ardından bir  firma ilacın hasta başına yıllık maliyetini 600 dolara düşürmüş, aynı günlerde bir Hint firması ise aynı ilacın maliyetini 347 dolara kadar çekebileceğini açıklamıştır." Rakamlar ilaç firmalarının nasıl fahiş karlar elde ettiğini açıkça ortaya koyuyor.

Hülasa bugün patent hakkına sığınarak fahiş karlar elde eden ilaç şirketleri dolaylı olarak milyonlarca insanın hasta kalmasına veya ölmesine sebep olmaktadırlar. Bu ilaçların ar-ge maliyetinin yüksek olduğu ve fiyatlarının bu nedenle yüksek olduğu söylenir. İnternet marifetiyle kısa bir araştırma ile bunun da doğru olmadığını öğrenebiliyoruz . Aşağıda konuyla ilgili bir yazıdan iktibas paylaşıyorum. Kaynak

“Gleevec 2012 de tüm dünyada 4.7 milyar dolarlık satış yapmış. GLEEVEC ile kronik miyeloid löseminin ilaç maliyeti ABD de yıllık 32.000-98.000 dolar arasında değişmektedir. Gleevec’in 100 mg lık tek bir tableti 20-40 dolar arasında değişirken jeneriklerinin(eşdeğerinin) tek bir tableti 2 dolardır… İlacı üreten Novartis firmasının eski ceo’su Vasella anılarını yazdığı kitabında, ilaca dünya fiyatı olarak senelik ortalama 27.000 doları uygun buluyor ve bunu kısmen interferon fiyatı ile kıyaslayarak elde ettiğini anlatıyor. Vasella ilacın çok etkili olması dolayısıyla firmanın fazla tanıtım gideri de olmadığını, ilacın kendi kendini sattığını da itiraf ediyor.

…Rakamları alt alta yazarsak  NOVARTIS Gleevec AR-GE si için minimum 18.6 maksimum 93.6 milyon dolar harcamış. Buna mukabil Ulusal Kanser Enstitütüsü Lösemi derneği, üniversite ve diğer kuruluşlar 121.5 milyon dolar harcamışlardır.  Yani GLEEVEC’in toplam AR-GE masrafı 200 milyon doları bile bulmamıştır ama Novartisin satışları 4.7 milyar dolara ulaşmıştır."

Patent Olmazsa Gelişmeler Durur Mu?

Yukarıdaki da ifade ettiğimiz gibi kapitalist ideologlar patent sisteminin bilimsel ilerlemenin temeli olduğunu iddia ediyorlar. İnsanın daha çok para kazanma isteğinin yeni ürün geliştirmenin temel motivasyonu olduğunu, patent hakkının da bu motivasyonun garantörü olduğunu iddia ediyorlar.  Onlara kalırsa böylelikle yeni buluş ve gelişmeler teşvik edilmiş olmakta, toplumun ilerleyişi garanti altına alınmaktadır. Evet, para kazanma hırsıyla daha çok ürün geliştirilebilir ama salt bu hırsla geliştirilen ürünler insanlığa ne kadar fayda sağlar orası büyük bir soru işareti. Teorik olarak baktığımızda insan öldürmek insan yaşatmaktan daha karlı olduğunda patentler de insan öldürmek üzerine alınacaktır, çok korkunç.

Bugün patent sistemi gelişmeleri desteklemek bir yana yavaşlatan, engelleyen bir hale gelmiş durumdadır. Birçok araştırmacı geliştireceği ürün için patentlerden müteşekkil bir mayın tarlasından geçmek zorunda kalmaktadır. Araştırmacılar ürün geliştirmeye harcamaları gereken vakti ve enerjiyi o ürünle alakalı patentleri incelemeye harcamaktadırlar.

Yeni Bir Sistem Arayışı

Vahşi kapitalist düzenin bir dişlisi haline gelen patent hakları, zengini daha zengin, gelişmiş ülkeyi ise daha gelişmiş yapan bir fonksiyon icra ediyor. Elinde yeterli patenti olmayanlar ise yeni ürün geliştirmek istediklerinde patent duvarına çarpıyorlar. Teknoloji üretememenin bedeli de çok ağır; Afrika'da Aids ilaçlarına ulaşamayan milyonlar hayatlarını kaybediyorlar.

Kapitalizmin insanlığa huzur ve mutluluk getiremeyeceği artık çok açık. İnsanlık yeni bir sistem arıyor. Bu sistemin adının sosyalizm olduğunu söyleyenlerin hülyaları 89'da Berlin Duvarı'nın altında kaldı. İnsanlığa huzur getirebilecek olan şüphesiz İslamiyet'tir. İslamiyet ferdi mülkiyeti destekler, ama ihtikârı ve sömürü düzenini yasaklar. Hakiki Müslümanlar için bir ürün geliştirmenin en büyük motivasyonu Allahü teala’nın rızasını kazanmak ve insanların duasını almaktır. Dünyevi menfaatler ikinci sırada gelir.

Bir asker...

Wu Beyliği Hükümdarı He Lu, Qi Beyliği’nden şöhretini duyduğu bir askeri çağırtır. He Lu der ki: “Benim için küçük bir deneme talimi yaptırır mısın?”

Asker, “Elbette” der.

He Lu: “Bu denemeyi kadınlarla yapabilir misin?”

Asker: “Elbette.”

Bunun üzerine sarayın en güzel kadınlarından yüz sekseni getirilir. Asker onları ikiye ayırır ve hükümdarın en gözde iki cariyesini de iki takımın başına komutan yapar. Hepsinin ellerine birer silah verir. Der ki: “Sizler sağınızı, solunuzu, önünüzü, arkanızı bilir misiniz?”

Kadınlar, “Biliyoruz.” derler.

Asker der ki: “İleri emri verilince öne bakacak ve adım atacaksınız, sola emri verilince sol kolunuza bakacak, sağa denilince sağ kolunuza bakacaksınız, geri emri verilince de arkaya bakacak ve adım atacaksınız.” Kadınlar, “Tamam.” derler.

Talimatlar bildirildikten sonra, davullar sağa dönüş emri için çalınır, kadınlar kahkaha ile gülmeye başlarlar.

Asker der ki: “Talimatlar açık değilse, emirler anlaşılmıyorsa bu komutanın suçudur.”

Tekrar davullar sola dönüş emri için çalınır, kadınlar tekrar kahkahalarla gülerler.

Asker der ki: “Talimatlar açık değilse, emirler anlaşılmıyorsa bu komutanın suçudur. Fakat talimat ve emirler açık ve net olduğu halde kurala uyulmuyorsa, bu takım kaptanlarının suçudur. Öyleyse sağ ve sol takım kaptanlarının başını vurun.”

Wu Hükümdarı yukarıdan olanları seyretmektedir. Bunu duyunca emir vererek der ki, “Hükümdar, bu askerin maharetini anlamıştır. Onlar benim en gözde cariyelerimdir, onlarsız yemeklerden tat bile alamam. İdam etmesin.”

Asker, “Hizmetkârınız sizin tarafınızdan komutan atanmıştır, savaşta iken komutan, hükümdarın bazı emirlerini uygulamayabilir” der. Sonra, iki takım komutanının kellelerini vurdurur.

Davullar bir kez daha çalınır. Kadınlar sağa, sola, öne, arkaya verilen bütün talimatları harfiyen yerine getirirler. Adeta ip gibi dizilmişlerdir ve hiçbiri sesini çıkarmaya cesaret edemez.

Asker, hükümdara der ki: “Askerler disiplin altındadır. Hükümdar aşağı gelip onları deneyebilir. Emirlere hazırdırlar. İsterseniz suyun üzerine, isterseniz ateşin üzerine yürürler.”

Wu Hükümdarı, “Komutan dinlensin. Hükümdar aşağı gelmek istemiyor.” der. Bu askerin maharetini anlayarak onu ordusuna komutan yapar. Bu komutan sayesinde Batı’da güçlü Chu Beyliği’ni yenerek başkent Ying’i ele geçirir. Kuzey’de Qi ve Jin beyliklerini tehdit etmeye başlar, diğer beyler arasından ünü gittikçe yayılır. Bu komutan, “Savaş Sanatı” adlı kitabı yazan Sun Zi’nin ta kendisidir.

Ne kadar eski?

Savaş Sanatı kitabının geçmişi Çin’in Savaşan Beylikler (MÖ 403 – MÖ 221) dönemine kadar uzanmaktadır. Zhou Hanedanı MÖ 1046’dan beri hüküm sürüyordu. Bu hanedan, Savaşan Beylikler döneminden önce artık merkezi otoritesini kaybetmeye ve sembolik bir güç haline gelmeye başlamıştı. Bu dönemde Zhou Beylikleri adı verilen 15’i büyük olmak üzere 148 küçük devlet olduğu düşünülmektedir.

M.Ö 221’e kadar birçok beyliğin hüküm sürdüğü, siyasi birliğin sağlanamadığı ülkedeki karışıklıklar, Qin Hanedanı’nın Çin’i tamamen kontrol altına alarak merkezi otoriteyi sağlamasıyla son buldu.

Savaşan Beylikler dönemindeki karışıklıklar bir taraftan olumsuz gibi görünse de, diğer taraftan felsefe, edebiyat ve düşüncenin gelişimi açısından zengin bir dönemin oluşumuna zemin hazırlamıştı. Çünkü Qin Hanedanı öncesi beylikleri, Zhou Hanedanı ve diğer beyliklerle ilişkilerini düzgün bir şekilde yürütebilmek için politika ve diplomasi alanında birikime ihtiyaç duydular. Böyle bir ortam, siyaset felsefesinin gelişmesi için mütefekkirlere uygun ortam hazırladı.

Savaşların zaferle neticelenmesi için askeri stratejiler geliştirilip kitaplar yazılarak bu fikirler idarecilere sunuluyordu. Bu kitaplardan biri de Sun Zi tarafından yazılan, insanlık tarihinin en eski, üzerinde en fazla araştırma ve tartışma yapılan “Savaş Sanatı” kitabıydı. Bu kitap Sun Zi’nin ölümünden sonra ünlenecekti.

Savaş Sanatı bize ne anlatır?

Kitap genel olarak savaş stratejilerinden bahsetse de, kişisel gelişim açısından da önemli kısımları barındırmakta ve düşünce dünyamızda gelişmelere yol açacak bilgiler taşımaktadır.

Kitabın içinde “Hesaplama, Savaş, Taktik Saldırı, Duruş, Güç, Zayıflık – Güçlülük, Harekât, Dokuz Değişken: Binbir İhtimal, Orduyu Harekete Geçirme, Arazi, Dokuz Arazi, Ateşle Saldırı, Casus Kullanma” başlıkları altında on üç bölüm bulunmaktadır.

“Hesaplama” bölümünde, hem kendi hem de düşman askerlerinin durumlarının mukayesesi, yol, hava durumlarının değerlendirilmesinden bahsedilmektedir.

“Savaş” kısmında, askeri uzun süre memleket dışında tutmanın ekonomiye zararından, askerin gücünün tükenmesinden bahsedilmekte ve ele geçirilen şehirlerdeki ganimet ve yiyeceklerin askerlere paylaştırılması, esirlere iyi davranılması gerektiği anlatılmaktadır.

“Taktik Saldırı” herhangi bir savaş stratejisinde maharetin, öncelikle bir ülkeyi sağlam olarak ele geçirmek olduğunu öğretir. Öncelikli olan bütün bir ordudur, çökertilmiş bir ordu sonra gelir. Bu sebeple yüz savaşta yüz zafer kazanmak en mükemmeli değildir. En iyisi savaşmadan baş eğdirmektir.

Askerlikten anlayan biri, düşman askerine savaşmadan baş eğdirir. Düşman şehrini saldırmadan kuşatır ve devletini oyalanmadan ele geçirir. Bu nedenle ordu zayiat vermez, işte buna taktik saldırı denir.

“Duruş” bölümünde Sun Zi der ki: “Eskilerin iyi savaşçıları önce yenilmezliği sağlar, ondan sonra düşmanın yenilebilirliğine bakarlardı. Baş edilemezlik kendimize, baş edilebilirlik düşmana bağlıdır.”.

“Güç” kısmında, “Sayıca çok askeri yönetmek sayıca az askeri yönetmek gibidir, sayıya göre ayırmak yeter. Çokla savaşmak, azla savaşmak gibidir; flama, davul (haberleşmek) yeter.” der.

“Zayıflık” bölümünde, savaş meydanına erken yerleşip düşmanı bekleyenin rahat edeceği, savaş meydanına geç gelenin yorulacağı söylenir. Savaşın en can alıcı noktası, düşmana ne yapacağını belli etmemektir. Bu durumda en bilge komutan bile plan yapamaz hale gelir.

“Harekât” bölümünde şöyle yazar: “Bayrakları yukarıda, düzenli bir durumda ve doğru askeri pozisyonda olan düşman ordusuna saldırma. Düşman askeri arasında belirecek olan düzensizlik, disiplinsizlik ve heyecanı bekle. Düşmanı kuşattığında ona kaçabilecek bir alan bırak, köşeye sıkışmış düşmana baskı yapma.”

“Dokuz Değişken”de denir ki, “Girilmemesi gereken yollar, üzerine gidilmemesi gereken askerler, saldırılmaması gereken şehirler, mücadeleye gerek olmayan yerler ve yerine getirilmeyecek olan hükümdar emirleri vardır.”

“Orduyu Harekete Geçirme” ve “Arazi” bölümlerinde, arazinin şekli, havanın durumu, etraftaki hadiseler ve düşmanın tavırlarına göre o andaki durumun analiz edilmesi anlatılmaktadır.

“Dokuz Arazi”de, “Askerler çıkışı olmayan durumlarda korku nedir bilmezler. Gidecekleri hiçbir yol kalmayınca tek vücut gibi davranırlar, düşman topraklarında sıkışınca bütün güçleriyle mücadele etmekten başka çareleri yoktur. Hücum emri verildiği anda oturmakta olan askerlerin gözyaşları giysilerini ıslatır. Kimisi hissizleşip uzanır, gözyaşları yanaklarından aşağı süzülür. Onları dönüşü olmayan bir yola sürüklerseniz Zhu ve Gui (Çin’in bir dönemki kahramanları) gibi cesur olacaklardır" der.

“Ateşle Saldırı” bölümünde düşman askerine, çadırlarına ve malzemelerine çeşitli şekilde ateşle saldırma metodları anlatılmakta ve rüzgarın ne şekilde olması gerektiği bildirilmektedir.

“Casus Kullanma” kısmı, düşmanın casusunu onlara karşı kullanmayı, içteki casusları bulmayı ve çeşitli casus türlerinden bahsetmektedir. Çin'in iki hanedanının yükselişinin iki casus sayesinde olduğu söylenmektedir.

Bu kitaptaki bilgileri günlük hayatımızda kullanabilir miyiz?

Evet, bu kitap aynı zamanda kişisel gelişim kitabıdır denildiğinde, bu sualin hatıra gelmesi tabiidir. Bu husus bazı misallerle izah edilebilir. Sayıca çok askeri yönetmenin, sayıca az askeri yönetmek gibi olduğu ve bunun için sayıya göre ayırmanın yeterli olduğundan yola çıkalım.

Büyük bir proje yapılacaktır. Bu projenin bir lideri ve yüz çalışanı veya araştırmacısı olsun. Lider, üyeleri uygun bir şekilde onar kişilik ekiplere ayırıp, her ekibin başına içlerinden uygun birisini getirebilir. Böylece projeyi sanki on kişiyi yönetir gibi kolayca yönetebilir.

"Yerine getirilmeyecek olan hükümdar emirleri"ni, bizi usulsüz iş yapmaya zorlayan bir patronun talimatlarına uymamaya benzetebiliriz.

Bir topluluğa sunum yapmadan önce, sunumun yapılacağı mekana erkenden, salon boşken gidip hazır olarak beklemenin heyecanı azalttığı tecrübe edilmiştir. Bu hadise kişiye, savaş meydanına erken yerleşip düşmanı bekleyenin rahat edeceği, savaş meydanına geç gelenin yorulacağı bilgisini hatırlatır.

Bir rakip köşeye sıkıştırıldığında veya bir tartışmada alt edildiğinde, sinirlenir. Sabrı daha da zorlanınca kavga etmek gibi yanlış davranışlar sergileyebilir. Çünkü düşmanı kuşattığında ona kaçabilecek bir alan bırakmalı, köşeye sıkışmış düşmana baskı yapmamalıdır.

Misaller çoğaltılabilir. Kitap okunurken bu gözle okunur ve ne dersler çıkarılabileceği düşünülürse tam istifade edilir. Hayat aslında usulsüz, haksız, ağır şartlara, hadiselere karşı verilen bir savaştır.

Savaş şartlarında mükemmel bir zafer kazanmanın yolu ise hedefleri savaşmadan ele geçirmektir. Kırıp dökmek faydasızdır. Bu da bilgi ile olur. Akıllı insan başkalarının tecrübelerinden faydalanır. Bir kişi eğer otuz sene yaşamışsa, otuz senelik tecrübesi vardır. Fakat elli sene yaşamış on kişinin anlattıklarını dinlese, beş yüz otuz senelik tecrübeye sahip olur. Önceden yaşayanlardan ve yaşananlardan ibret almak, buna göre kendini düzeltmeye çalışmak lazımdır. Sun Zi'nin kitabı işte bizi bu şekilde geliştirecek pek çok ipuçlarını barındırıyor.