Vesâyâ-i Mütenevvi‘a [Çeşitli Nasihatler]

Ahmed Rif’at Efendi, “Bergüzâr” isimli eserini, Kınalızâde Ali Efendi’nin (v. 1572) “Ahlâk-ı ‘Alâî” isimli kitabından hülâsa ederek hazırlamıştır. Güzel ahlâka dâir çeşitli nasihatler ihtivâ etmektedir. Bu kitaptan birkaç seçmece maddeleri derledim.

Öncelikle Ahmed Rif’at Efendi’den biraz bahsedelim. İstanbul’da doğan Ahmed Rifat, Yağlıkçızâde adıyla tanınan Şâbanzâde ailesinden Ispartalı Mehmed Emin Efendi’nin oğludur. Küçük yaşta maliyeye girip burada yetişti. Islahat Komisyonu Üyeliği, Eshâm-ı Fevkalâde Müdürlüğü, Selânik Defterdarlığı gibi memuriyetlerde bulunduktan sonra Muhâsebât-ı Atîka muhasebeciliğinden emekli oldu. 1895 yılı başlarında vefat etti. Kabri Fatih’te Emîr Buhârî Tekkesi’ndedir.

Kitaptan seçtiğim çeşitli maddeler şu şekildedir:

• Evvelâ ma‘bûdunu bil ve hakkını hıfz eyle ve dâimâ himmetini [geyretini] ta‘lîm ve ta‘allüme [ilim öğrenmeye ve öğretmeye] hasr ve kasr eyle. 

• Ve ehl-i ilmi, kesret-i ilmiyle imtihan etmeyip salâh ve nefs ü hevâya derece-i inhimâkiyle [bağlılık derecesiyle] imtihân eyle. 

• Ve Hak Te‘âlâ Hazretleri’nden bâkiyyât ve sâlihât iste. Nef‘i [faydası] zâil olacak nesneyi isteme.

• Tahkîk bil ki Hak Te‘âlâ cânibinden bendeye [kula] ârız olan mesâib [zorluklar, sıkıntılar], gadab yüzünden değildir. Belki, te’dîb [edeplendirme] yüzündendir.

• Nefsin üç hâlini muhâsebe etmeyince râhata varma: Evvelâ fikr eyle ki bugün senden bir hatâ sâdır oldu mu? Sâniyen, hayrât ve hasenâtdan bir şey yapıldı mı? Sâlisen, amel-i hayr mümkin iken taksîr [azaltma] olundu mu?

• Bu âlemde hiç kimseyi incitme; zîrâ ahvâl, tagayyur [değişim] ve zevâl üzeredir ve bugünün yarını da vardır ve sen öyle bir yere müteveccihsin ki orada bây-gedâ [zengin-fakir] birdir.

• Bedbaht ol kimsedir ki âkıbet hâlini tezekkür ve zilletden teberrî etmez [uzaklaşmaz].

• Hükemâdan [hikmet ehlinden, akıllılardan] addetme [sayma] ol kimseyi ki lezâiz-i dünyâdan [dünya lezzetlerinden] şâd ve mesâibden [dünya sıkıntılarından] gamnâk olur.

• İnsanın ednâsı ondan bil ki fâidesiz sözü çok söyler ve sormadıkları nesneden haber verir.

• Ma‘lûmun olsun ki âhire [başkasına] şer kasd eden, ol şerri ibtidâ [en başta] kendi de kabûl etmiş olur.

• Bir işi birkaç defa tefekkür etmedikçe lisâna getirme.

• Herkese muhib ve nîkhah [iyilik isteyici] ol, her şeye gadablanıcı olma. Sonra kendine âdet etmiş olursun.

• Bugün sana muhtâc olanların ihtiyâcını elinden geldiği kadar gör. Yarına bırakma ve onların suâlini [istemesini] bekleme.

• İki hasmın sözünü temâm anlamadıkça aralarında hüküm etme.

• Yalnız kavl ile hakîm olmaya kanâ‘at etmeyip fi‘len hakîm olmanın çaresine bak; zîrâ hikmet kavli, bu cihânda kalır. Seninle gidecek ancak hikmet fi‘lidir.

• Gelecek zemânın se‘âdeti için zahmet çekersen zahmet gider, se‘âdet kalır. Eğer gelecek zemânın lezzeti için günâh işlersen lezzet gider günâh kalır. İşte işi, buna uydur.

• Sana iyilik edenlere mükâfât ve bedlik [kötülük] edenlere afv ile mücâzât eyle [karşılıkta bulun].

• Dâimâ kâr u hâlini bil ve âhiret için az çok sermâye tedârik kıl.

• Eğer meserret-i kalîle [az bir mutluluk] ve fâniye için evlâ ve efdal olan ef‘âli terk eder isen meserret-i hakîkî ve dâimîyi hebâ etmiş olursun.

• Hükemâ ve esdıkânın sözlerini isgâ [hikmet ve sıdk sahiplerinin sözlerini dinle] ve erâzil ve edânî sohbetinden i‘râz [rezil ve aşağı kimselerin sohbetinden kaçın] ve nefs u hevâyı terk eyle.

• Gınâya [zenginliğe] mağrûr olma.

• Dost ile şöyle mu‘âmele eyle ki kâdîya muhtâc olmayasın. Düşman ile şöyle mu‘âmele eyle ki kâdîya varıldıkda sen gâlib olasın.

• Herkese tevâzu eyle. Mütevâzıları tahkîr etme. Batâlet [cesurluk] ile iftihâr etme. Bahta i‘timâd etme.

• Fi‘l-i hayrdan [hayırlı işten] pişmân olma.

• Dâimâ sîret-i adle [adalet üzere olmaya] mülâzım [bağlılık göster] ve kesb-i hayra [hayırlı, faydalı iş işlemeye] müdâvim [devam edici] ol.

Bergüzar, Ahmed Rif’at Bey, s.55-57

Latinize: Emir Ali Demirel

TBMM Arşivinden eserin orijinal kopyasına erişebilmek için tıklayınız

Yazarın Bazı Yazıları:

Ecdâdın Maneviyat Deryasından; Eşsiz İnci “Dürr-i Yektâ”

Yeni Türk Harfleri