Kelâmbaz

Genç Plinius: Bir Roma Entelektüeli

Bir cemiyeti, hele de binlerce yıl önce toprağın tabakaları arasına gömülmüş bir cemiyeti anlamaya çalışmak oldukça zor bir uğraşıdır. Çoğu kere de mümkün değildir. Tarihe şöyle bir baktığımızda medeniyyet ve refahın inişli çıkışlı bir seyri olduğunu görürüz. Farz-ı misal Bizans devri dediğimiz 395-1461 yılları arasında, medeniyyet iki kez zirve yapmıştır. Bunlardan ilki 6.ncı asrın ilk yarısında – Justinianus devri – ikincisi Makedonyalı Hanedan idaresindeki 11.nci yüzyıl başındadır. Bu devirlerde refah ile paralel olarak başta edebiyat, sanat ve mimari olmak üzere sivil hayatın her safhası inkişaf halindedir. Bu dönemde sıradan insanların neler yiyip içtiğinden, sokakta hangi meselelerini tartıştığına ve sporculara ne şekilde tezahürat ettiğine kadar bir çok konuda bilgi sahibiyizdir. 2 asır sonrası için ise (8.nci asır) tarihçilerin kullandığı tabir “Anadolu’nun karanlık devri”dir. Zira bu devirde sosyal hayat gerilemiş, şehir nüfusu yok olma noktasına gelmiştir. Yazılı kaynaklar oldukça azalmış, neredeyse hiç bir bilgi vermez hale gelmiştir. Makalemize konu edineceğimiz devir ise Roma’nın en parlak devri olan milattan sonra 1 ve 2.nci yüzyılları ele almaktadır.

Plinius’un Como Gölü kenarındaki Comum şehrini süsleyen heykeli

“Genç Plinius’un Mektupları”, kültürlü bir Romalı idarecinin bir dizi mektubundan oluşuyor. Mektupların yazarı Gaius Plinius Secundus, milattan sonra 61 senesinde İtalya’nın en güzel, latif ve mamur kentlerinden Como Gölü kıyısındaki Comum şehrinde doğmuş. Devrinin sayılı entelektüellerinden, yüksek bir askeri bürokrat olan dayısı Yaşlı Plinius tarafından yetiştirilmiş. Genç Plinius – bundan sonra ondan Plinius veya Secundus diye bahsedeceğiz – kariyerine avukat ve kamu idarecisi olarak başlamıştır. Pontus(Karadeniz) ve Bitinya(Marmara) valisi olarak vazifede bulunduğu 112 senesinden itibaren kendisinden bilgi alınamadığı için tarihçiler bu tarihlerde öldüğünü varsaymaktadır. Onca yazılı edebiyatın sahibi, geride kalanlar için güzel bir iz bırakmayı önemseyen bir insan için biraz buruk bir ölüm…

Beş İyi İmparator Devri

Plinius’un tesadüf ettiği yıllar, Roma İmparatorluğunda bolluk, bereket ve büyük bir refahın yaşandığı 5 İyi İmparator devridir. 96-180 seneleri arasında tahta çıkan bu imparatorlar Nerva- Trajan- Hadrianus – Antonin Pius – Marcus Aurelius’tur. Her biri, ardınca gelen yetenekli halefini, evlatlık edindiğini bildirerek tahtı teslim ettiği için bu imparatorlara, evlatlık imparatorlar da denir. Evlatlık imparatorlar devri – 2nci yüzyıl – muazzam su kemerleri, tiyatrolar, stadyumlar ve hamam kompleksleriyle Roma sivil hayatının en müreffeh devridir. Ne yazık ki hassas bir adalet üzerine bina edilmiş bu muntazam sistemi bozan iyi şöhretine rağmen Marcus Aurelius olmuştur. Roma imparatorları içinde filozof ve askeri bir deha olarak bilinen bu son imparator, tahtı oğlu Commodus’a bırakarak tüm imparatorluğu ateşe atmıştır.

Gaius Plinius Secundus’un yaşadığı devirde Roma İmparatorluğu, bütün bir Akdeniz’e hükmediyordu. Romalılar bu iç denize “Bizim Denizimiz” manasına gelen Mare Nostrum ve “İç Deniz” manasına gelen Mare Internum isimlerini vermişlerdi.

Secundus’un Mektuplarında Roma İdaresi

Secundus’un muhtelif tarihlerde -malesef mektuplarda tarih belirtilmiyor – kaleme aldığı mektupları dönemin oldukça canlı renklerle tasvir etmektedir. Malumat vermeyi seven, hayırsever ve hoşsohbet tabiatını her mektubunda hissettiren müellifimiz, dostlarına iştahlı mektuplar yazmakta -ve tabii ki aynı dolgunlukta cevaplar beklemekte- mektuplarında kah kaleme almakta olduğu bir edebi eser için fikir ve eleştiri talep etmekte, kah aile dostu bir gencin iyi bir pozisyona gelmesi için küçük ricalarda bulunmaktadır. Mektupların hemen tamamında ön planda hissedilen ise müellifin taşıdığı vicdan, fazilet ve adalet duygusudur.

Plinius’un Latince kaleme aldığı mektuplardan biri

Plinius bir dizi mektubunda dostuna, Senato ve İmparator tarafından Afrika, İspanya gibi eyaletlere tayin edilen valilerin burada halka yaptığı zulüm ve işkenceleri ele alır. Adaletsizliğe uğrayan halk, zorba valileri Roma’ya şikayet eder. Şikayetler derhal ciddiye alınır ve mahkeme toplanır. Mahkemede eyalet halkını temsilen bulunan avukatlardan birisi de Secundus’tur. Muhakemenin neticesinde valiler görevden el çektirildiği gibi, ağır para cezalarına çarptırılır. Mahkeme daha sonra kanunsuz valinin emirlerini tatbik eden, suça karşı durma iradesini gösteremeyen ikinci derece suçluları yargılar.

Senato ve İmparator huzurunda mahkeme

Yönetici elitin itinayla yetiştiği Roma şehrinde, adaletin tecellisinin yanında zorbalığın hesabının sorulması çok ciddi bir okul vazifesi görür. Secundus’un satırları Roma İmparatorluğu altın çağına ilerlerken hangi payandalar üzerinde yükseldiğini göstermesi bakımından oldukça dikkate değerdir.

Zengin bir Roma evinin modern uyarlaması

Taşra Hayatı ve Edebiyat Aşkı

Plinius’un en güvendiği dostları kitaplarıdır. En çok vakit geçirmeyi sevdiği zamanlar ise taşradaki evlerinden birine kapandığı eşsiz anlardır. Plinius adeta bugün metropollerin çelik ve beton grisi arasında sıkışmış bizlere seslenircesine, dostlarına Roma’nın boğucu ve sıkıcı kalabalığından kaçmasını tavsiye etmektedir. Müellif ilk bulduğu fırsatta kendisini Roma’ya 10 kilometre mesafedeki bir bağ evine atmaktadır. Mektuplardan birinde dostuna kır evine gidiş yolculuğunu, tüm odaları, ısınma tertibatını ve bahçe düzenini detaylarıyla anlatır. Secundus burada bile kendisini izole edip, okumaya ve yazmaya vakit ayıracağı küçük kulübe inşa ettirmiştir. Onun muhayyilesindekileri satırlara geçirme arzusuna hiçbir şey gem vuramaz. Nitekim bir mektupta, ormanda ava çıktığı esnada, tabiatın sessizliğinin nasıl da zihnini pırıl pırıl işler hale getirdiğini ve yazı tabletine çok faydalı notlar aldığını yazar.

Roberto Bompiani isimli İtalyan ressama ait bu resimde dostlarıyla zevk-ü safa etmekte olan bir Romalı tasvir edilmiş

Kendine has espri anlayışı ve tevazuuyla Plinius, biz anlamaya çalışsak da yabancı olduğumuz Roma kültürünün ilginç bir numunesi. Uzun lafın kısası “Genç Plinius’un Mektupları” bir Roma entelektüelinin iç dünyasını merak edenler için eşsiz bir kaynak.

Yazarın Bazı Yazıları

Bizans Cephesinden Malazgirt Muharebesi

Bizans’ta Eğitim

Kahvehanelerin Suçu Ne?

Bin Yıllık Harp Oyunumuz Cirit’in Dünü ve Bugünü

Yorum Yaz

Bu site reCAPTCHA ve Google tarafından korunmaktadır Gizlilik Politikası ve Kullanım Şartları uygula.

Bizi Takip Et!