Bir Garip Cami

Her memleketin kendine has estetik anlayışı vardır. İslam memleketinden aşina olduğumuz binaların benzerini, Avrupa’da görmek ise hayret muciptir. İki zıt medeniyetin benzer eserlere sahip olmasının sebebi nedir?

17. yüzyılda Osmanlılar Avrupa için tehdit unsuru olmaktan çıkmış, bilakis artık yeni rol modeli olmuştu. Sanat ve mimari gibi sahalarda Osmanlıyı taklit etmekten çekinmeyen Avrupalılar, gelecek olan nesillerine çok hoş eserler bırakmışlar. İş adamları, tüccarlar ve sanat erbabı daima Şark’a merak salmıştı. Piyeslere, romanlara ve filmlere mevzu olan ‘Orient Ekspres’ trenini bilmeyen yoktur. Peki Avrupa’da bulunan ‘Süs Camilerinden’ haberimiz var mı?

Pembe Camii

Pfalz prenslerlerinin yazlık rezidansı olan Schwetzingen, belki de Almanya’nın en güzel camisine ev sahipliği yapıyor. Prens Carl Theodor’un emriyle inşa edilen cami şehrin en güzide eseridir. Sarayını yeterince hoş bulmayan hükümdar, büyük bir bahçeye sahip olmanın hayali içindedir. ‘Türk Bahçesi’ olarak kayıtlara geçen mekana, bir de cami yapılmasını ister. 1795’te tamamlanan cami, hükümdarın devamlı ziyaretgâhı olmuş ve bahçesine romantik bir hava katmıştı.

Cami içerisinde Arabi olarak nezih ifadelerin yazılmasını da bizzat kendisi istemiştir. Şekil olarak mescide benzeyen bu binada, yalnız bir kere namaz kılınmıştır. 20 Mayıs 1961’de Türk işçilerinin bayram namazını kılmaları için açılan cami, bugün ziyarete açık bir müzedir. Toplamda 23 yazı ile süslenen camide şu ifadeler yer almaktadır;

Zenginlik ve dünya geçicidir: iyi ameller ebedidir.’
‘Ahmak, ikazı düşmanlık sayar.’
‘Gül sebebiyle dikenler sulanır.’
‘Yalnızlık zararlı arkadaştan iyidir.’

İş Hanları

Sanayi inkılabının neticesi olarak, hızla gelişen fabrikaların birbirine benzediği aşikardır. Fakat Viyana’da bulunan ‘Zachelfabrik’, bildiğimiz fabrikalardan farklıdır. İmalathaneden ziyade camiyi andıran bu eser 1892 yılında Karl Mayreder ve Hugo von Wiedenfeld tarafından inşa edilmiş. Görenleri hayrete düşüren bina, kurulduğu günden bu yana fabrika olarak kullanılmıştır.

Aynı kaderi paylaşan bir başka eser ise Dresden’de bulunan ‘Yenidze’ fabrikasıdır. 1909 yılında tamamlanan fabrika ismini Yunanistan’da bulunan, Yenice Karasu köyünden aldı. Tütünüyle tanınan kasaba, ismini Dresden’e kadar taşımıştır. Tütün tüccarı Hugo Zietz’in İslam eserlerlerine olan hayranlığı, fabrikasından anlaşılmaktadır. Bina bugün ofis olarak kullanılmaktadır.

Saksonya eyaletinin başkenti olan Dresden, Cihan Harplerinde tamamen yıkılmasına rağmen yeniden ayağa kalkmayı başaran nadir şehirlerdendir. Osmanlı eserlerini sergileyen Türckische Cammer’ (Türk Salonu) müzesi, artık ziyaretçilerini internet üzerinden ağırlamaktadır.

(Aşağıda bulunan Link’ten panoramik ziyaret yapmanız mümkündür)

https://ruestkammer.skd.museum/en/ausstellungen/tuerckische-cammer/

Berlin’in cenubunda (güney) bulunan Potsdam’da ise ufak bir su deposu, minare ve kubbesiyle alelade bir camiiye benzer. Prusya Kralı IV. Friedrich Wilhelm’in isteği üzere inşa edilen bina 1843’de tamamlanmıştır. Endülüs mimarisini andıran depo, Berlin için son derece ehemmiyet arz eder. Kral’ın camilere olan alakasının tezahürü olarak kabul edilen bina, bugün tarihi eser olarak muhafaza edilir. Kral IV. Friedrich Wilhelm, sarayına en fazla Osmanlı sefiri alan Prusya hükümdarıdır. 1840-1857 yılları arasında, Sultan I. Abdülmecid tarafından 9 Osmanlı sefiri gönderilmiştir.

Süs Evleri

1867 yılın Nisan-Kasım ayları arasında, Paris’te tertip edilen Uluslararası Fuarı’na (L’Exposition universelle de 1867) toplam 32 devlet katılmıştır. 52 bin eserin tanıtıldığı fuarda Prusya Devleti oldukca enteresan bir eser gönderir. ‘Maurischer Kiosk’ (Morolar Köşkü) olarak bilinen bina, Prusya Devleti’nin resmi eseri olarak ilan edilir. Misafirlerin meraklı bakışlarına maruz kalan eser, iş adamı Bethel Henry Strousberg tarafından satın alınır. Şahsi bahçesi için almış olduğu eser bugün müze olarak kullanılır.

Aynı fuarda yer alan bir başka eser ise Mağrib Evi’dir. Bavyera Kralı II. Ludwig’in alakasını çeken eser satın alınarak saray bahçesine getirilir. İçerisine kıymetlı halı ve kilim ile döşeten kral, ölümüne kadar titizlikle muhafaza etti. Daha sonra satılan eser, çokça el değiştirmiş, son durağıysa Linderhof Parkı olmuştur. Kralı II. Ludwig’in saray hizmetçilerine sarık (turban) dağıttığı ve kendisinin de zaman zaman padişah kıyafeti giydiği rivayet edilir. Çocukluk dönemindeki Şark hayranlığı, babasının İstanbul seyahatinden sonra başlamıştır. Odasında daima Şark’a ait süslemelerle büyüyen Ludwig, hükümet yıllarında Hammer’in ‘Constantinopolis und der Bosporus’ (Kostantiniyye ve Boğaz) adlı elinden düşürmediği bilinmektedir.

İstanbul-Schloss Neuschwanstein-Disney üçgeni

İstanbul saraylarına hayran olan hükümdar, hususi olarak sarayların resim ve çizimlerini inceleyerek tahkik etmiştir. Mimari estetiğe ehemmiyet veren kral, bugün Almanya’nın sembolu olarakda görülen ‘Schloss Neuschwanstein’ sarayını inşa ettirir. Yüksek kayalıkların tepesine kurulan saray, içerisinde ise adeta Şark dünyasını yansıtır. İstanbul saraylarını taklit etmek isteyen kral, sarayına minare şeklinde kuleler yaptırmaktan geri durmamıştır.

Kartpostal, posta pulu ve demir para üzerinde gördüğümüz saray, namını Hollywood’a kadar taşımıştır. Dünyanın en büyük medya şirketlerinden olan Walt Disney logo tasarımını bu saray sayesinde yapmıştır.

Garb’ın Şark’a karşı üç farklı telakkisi vardı; İstanbul’un fethine kadar korku, Viyana kuşatmasına kadar travma ve daha sonra meftun olduğu dönem. Muharebede galip gelen mağlup olanı taklit etmesi alaka çekicidir. Cemiyetin her tabakasından insanlar Şark’ı merak etmiştir. Fırsatını bulan başta İstanbul, Kahire ve Kudüs’e olmak üzere muhtelif şehirleri ziyaret etmiş ve bunu kaleme dökmüştür.

Fotoğrafların Kaynakları:

• Kaynak 1: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=73202363
• Kaynak 2: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=196779
• Kaynak 3: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21957308
• Kaynak 4: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=51560373
• Kaynak 5:https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=62541354
• Kaynak 6: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7255063
• Kaynak 7: https://www.maz-online.de/Lokales/Potsdam/Moschee-ist-Denkmal-der-Ingenieurskunst
• Kaynak 8: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22494150
• Kaynak 9: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22494168
• Kaynak 10: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14839030
• Kaynak 11: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14838986
• Kaynak 12: https://www.tagesspiegel.de/kultur/die-architektur-unter-ludwig-ii-in-muenchen-im-rausch-des-ornaments/23821088.html
• Kaynak 13: https://www.schwangau.de/koeniglich/schloss-neuschwanstein/

Yazarın Diğer Yazıları:

Binbir Gece’den Hazineler

Almanya’daki Türk Mezarı