Kelâmbaz
Gayseri

Gayseri Şivesi

Anadolu Türkçesinin pek çok şivesi vardır, Karadeniz şivesi, Trakya şivesi gibi. Gayseri şivesi de Türkçenin en dikkat çeken şivelerinden birisidir, zira bir cemiyette Kayseri şivesiyle konuşan birisi hemen fark edilir. Tarihi eserlerimizi nasıl muhafaza ediyorsak şivelerimizi de öyle muhafaza etmeliyiz. Çünkü bu şiveler bizim zenginliğimizdir, bu dil zenginliğimizi yazıya dökmesi de hiç kolay değildir. Çünkü hiç bir alfabede bulunmayan harfler ağızda telaffuz edilir bazen. O yüzden duyarak öğrenmek başkadır.

Kayseri şivesinde günümüzde kullanılan alfabede bulunmayan çok sayıda harf mevcuttur. İslam elifbası bu yönüyle Latin harflerinden daha kullanışlıdır. Mesela Osmanlıcada bulunan nef, sağır kef veya bazılarının nazal n dediği (ﯓ), Latin alfabesinde Ñ, ñ şeklinde kullanılan belirgin bir ses vardır, duyunca hemen ilginizi çekebilir, “Saňa, Baňa” kelimeleri gibi. “Ke,ge,ne” arası Türkçeye mahsus bir sestir. Arabaca ve Farsçada görülmez, karşılığı yoktur.

Yine Osmanlıcada kullanılan hı (ﺥ) harfi Gayseri şivesinde çokça zikredilir, kullandığımız Latin alfabesinde bulunmayan bu harf bir çok ülkenin alfabesinde X ile ifade edilir, Azerbaycan gibi.

Bu harfler Gayseri şivesinde oldukça fazla kullanılır.

Aşağıda göstereceğimiz örneklerde kullanılan x harfleri hırıltılı h harfi, ñ harfi de nazal n harfi olarak kullanılmıştır.

Gayseri şivesinde kelime içinde -r harfinden sonra -l harfi gelirse -r genellikle -l’ye dönüşür, mesela tekellek, hayıllı, tellik, talla, yuvallanmak, fıllama, yapıyollar, gidiyollar vb.

K ile başlayan kelimelerde baştaki k genelde g ye dönüşür bunun misali çoktur; Gayseri, Gonya, gırşeer(Kırşehir), gazan, ganat, gazma, guş, garpız, gaynana, Galem vb.

K harfi, kelimenin ortasında olunca da bazen g’ye dönüşür mesela Angara, Haggari(Hakkari) vb.

K harfi kelimenin içinde bazen de hırıltılı h’ye yani x’e dönüşür, mesela çuxur, maxara vb.

K harfi bazen de kelimenin sonunda hırıltılı h’ye yani x’e dönüşür, mesela Gazıx(kazık), cacıx, gavax(kavak) vb

Kayseri’nin bazı yörelerinde babaya sadece baba denir, dedeye ise isminin ardından baba ifadesi eklenir, mesela dedesinin ismi Hasan ise dedesine hitaben ‘’Hasan baba’’ der. Aynı şekilde anneye ‘ana’ babaanne veya anneanneye ise önce ismi söylenir ardından ana eklenir, mesela ‘’Fadime ana’’

bazen kelime başındaki t harfi, d olur, mesela daş, dabax,

hiç bir zaman şimdiki zaman 1 tekil şahıs çekim eki olan (-yor) un -r harfi kullanılmaz. Mesela yapıyom(yapıyorum), idiyom(ediyorum), geliyom(geliyorum)

Buna benzer yüklemlerde birçok hece yutulur, mesela gidecem(gideceğim), yapıyoň(yapıyorsun)

Bazen -l ile başlayan kelimelerin başına -i harfi gelir, mesela ilahana, ileen(leğen)

Bütün bu nevi şahsına münhasır konuşma tarzı o kadar dikkat çekmiştir ki pek çok araştırmanın da mevzusu olmuştur. Yörenin sadece şehir merkezi değil ilçe ve köyleri hakkında ayrı ayrı dil çalışmaları yürütülmüş, yüksek lisans ve doktora tezleri hazırlanmıştır.

Hiç detaya girmeden yörenin en umumi kelime telaffuzlarını düşününce aşağıdaki liste önümüze çıktı. Pek çoğu belki sizin de memleketinizde aynı şekilde telaffuz ediliyordur. Ancak hiç duymadığınız misallerle de karşılaşabilirsiniz.

nöörüyoň: ne yapıyorsun, nasılsın
niidiyoň: ne yapıyorsun, nasılsın
iyiyik: iyiyiz
emmi: amca
ame: hala
sitdi: teyze hala veya yenge
apba: abla
acıx: biraz
adı batasıca: sinirlenince söylenen bir söz
erinmek: üşenmek
soona: sonra
zıllımax: oyun bozanlık yapmak
yemiş: incir
çığırma: bağırma

Gafaň yeğnildi mi?: Dinlendin mi, kafan rahatladı mı?
goğde: gövde
gıı: kız
ağ: ak, beyaz
otupos: otobüs
doxdullar: doktorlar
bi daa: bir daha
le mii?: öyle mi?
mezer eşmek: mezar kazmak
sadaacı: dilenci
sadaa vermek: dilenciye para vermek
şiy: şey
afferim: aferin
delleniyom: deliriyorum
gidek: gidelim
yapıx bürünmek: başörtüsü takmak
zatı: zaten
püsküüt: Bisküvi
çimmek: yüzmek
pace: pencere
gunnama: hayvanın doğum yapması
yannıyax: yalınayak
yunmax: yıkanmak
kürük: eşek sıpası
pisik: kedi
culux: hindi
kösdü: köstebek
pörsüklü: havuç
maadenis: maydonoz
uyxu semesi: uyku sersemliğinde
günülemek: kıskanmak
ellaam: herhalde sanırım galiba
baxale: baksana
gayseriniň yillisi: Kayseri’nin yerlisi
ahraz: dilsiz
maasımadı: dikkate almadı

verha etmek: fazlasıyla vermek (odunu sobaya verha etmek: sobayı odunla doldurmak, elini korkak alıştırmamak)
2 soxum bişiy viriň şuňa: 2 lokma bir şey verin şu kişiye
tükan: dükkan
çif: çift
reşber: rençper, çiftçi
arıya virmek: israf olmak
yelik yenge: şımarık kadın
paxla: bakla
gasde: gazete
öökelendi: öfkelendi
baldırcan: patlıcan
fabırga: fabrika
essahdan: gerçekten
yumuş buyurmax: yaşça büyük olanın küçükten bir şey istemesi
sohranma: şikayet etme
ammmolmuş: iyi olmuş
zabaanan: sabahleyin
künde: her gün
depik: tekme
gicişmek: kaşınmak
motor: traktör
Allahitmiye: Allah göstermesin
topax: yuvarlak
dillik vermemek: rahat vermemek
bööğn: bugün
pambıx: pamuk
Mıstaa: Mustafa
şinci: şimdi
zibil: pislik
bannax: parmak
yiter gaari: yeter artık
ütdüm: oyunda kazandım(bilye oyunu vb.)
ütüzmek: oyunu kaybetmek
niideceese: ne yapacaksa
niyannı: ne tarafa
aazını yumsalamax: taklidini yapmak
esger: asker
amooov: şaşırma ifadesi
çeňesek: geveze
çıxı: bohça
zollu yidi: iyi yedi
gax: kalk
eyi itmissiň: iyi yapmışsın
mahle: mahalle
heç dadım yox: hiç tadım yok
acer: yeni
alaaz: geveze
bayaxdan: biraz önce
ehtiyat: ihtiyat
mahana: bahane
gel bağaam: gelsene
cıblax :çıplak
acep: acaba
delaağanlı:delikanlı
gadasını aldığım: günahların, dertlerin, kederlerin ve acıların hep benim olsun manasına bir sevgi ifadesi
gözünüň yağını yidiğim: bir sevgi ifadesi
ellik: sahur
azen: ezan
bıldır: geçen sene
horanta: ev halkı
essah mı: gerçekten mi
evvelsüün: önceki gün
gısnıx: cimri
ızıcıx: çok az
garsamba: eşyalar
dınnax: tırnak
çebik çalmak: alkışlamak
Üsüün: Hüseyin
İğip: Eyüb
Diñelmek: ayakta durmak, beklemek
seniñ ağzını yirim: bir sevgi ifadesi
şemşaamer veya çaardek çirtmek: çekirdek çitlemek
keleş: güzel
laalek: leylek
daanek: değnek
dölek dur: düzgün dur
gop: koş
dene: tane
gocux: mont palto
na has: nasıl oldu da
zaar: heralde
ossuñ: olsun
hepisi: hepsi
alayıñız: tamamınız
pantul: pantolon

Bu misaller çoğaltılabilir. Kayseri şivesini yazıya birebir aktarmak nerdeyse imkansızdır, bunu Kayserililer veya Kayserili birisini dinlemiş olanlar bilirler. Biz elimizden geldiğince çok kullanılan bazı kalıpları yazıya dökmeye çalıştık. Sosyal medyada da pek çok kimse artık şiveler üzerinden büyük beğeni topluyor. Kayseri şivesini de başarılı bir şekilde kullanan Şaban Büyükbakırcı’yı Instagram ve YouTube’dan takip edebilirsiniz. Özellikle; Köyden İndim Şehire ve Salak Milyoner filmleri de Kayseri şivesini görebileceğiniz meşhur filmlerdendir. Bu yazımda çocukken köyde büyüklerden özellikle yaşlılardan duyduğum Kayseri Şivesine ait ifadeleri sıraladım. Kayseri şivesi hakkında daha fazla malumat almak isterseniz, Kayseri’ye gelmeniz ve şehrin insanlarıyla bilhassa yaşlılarıyla muhabbet etmeniz gerekmektedir.


Azerbaycan lehçesinden misaller bulabileceğiniz bir yazı: Azerbaycan’da Türk Dizilerine Dublaj!

Cüneyt Apal

Cüneyt Apal

Eğitimci.

cuneytapal@gmail.com

7 comments

Bu site reCAPTCHA ve Google tarafından korunmaktadır Gizlilik Politikası ve Kullanım Şartları uygula.

  • Dilimiz icin guzel,faydali bir calisma.Bizim Hatay yoresindede benzer kelime ve harfler cok kullanir.Turkiye’mizde kullanilan deyim ve tekerlemeler uzerinede bir calisma yaparsaniz cok mukemmel olur.Bazen cocuklara deyim soruyorum;ne demek oldugunu anlamiyorlar.
    Saygilarimla

  • Çok enteresan misaller var, dilimizin zenginliklerini şivelerimizi korumamız muhafaza etmemiz gerekiyor, o cihetten tebrik ederim, arşivlik bir yazı olmuş.

  • Çox Gözəl Bir Yazıdır Yazıda X və Q Hərflərindən istifadə Etməniz Yaxşı Haldır Kaşki Türkiyə Türkcəsinədə Bu Hərflər Əlavə Olunsa O Zaman Sizlərdə Bizim Yazılarımızı Rahat Oxuyar Bir Birimizi Daha Gözəl Başa Düşərik

  • “Şive” değil “ağız” olacak. Şive dediğimiz, Azerbaycan şivesi, Türkiye siveşi vs. şeklinde olur. Ankara ağızı, Trabzon ağızı, Kayseri ağızı vs. şeklinde de ağız misalleri verilebilir.
    Lütfen Türkçemizi doğru kullanalım.

    • Haklısınız, akademik literatürde dediğiniz gibi kullanılıyor. Ancak Kayseri Şivesi tabiri galat olmuş vaziyette. Biz de galat-ı meşhur lügat-ı fasihten evladır diyerek bu şekilde paylaştık.

Bizi Takip Et!